W zbiorach biblioteki znajdują się dwie cenne kolekcje: stare druki (828 woluminów z XVI–XVIII wieku) i polonica XIX-wieczne (około 8200 woluminów), które tworzą Narodowy Zasób Biblioteczny. W tym miejscu chcemy Państwu prezentować najciekawsze i najcenniejsze kolekcje, które biblioteka posiada w swych zbiorach. Zapraszamy również do odwiedzenia Biblioteki NIKIDW Oddział w Puławach, gdzie czytelnicy mają możliwość bezpośrednio zapoznać się z wybranymi tytułami.
***
Izabela Elżbieta Czartoryska
„Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów”
Wrocław, 1805
Współczesny człowiek tęskni za życiem w harmonii z naturą. Biblijny ogród, z którego wyszedł wskazuje na znaczenie przyrody w ludzkim życiu. Świadome upiększanie i wzbogacanie otoczenia za pomocą roślin jest znane od najdawniejszych czasów. Ogród jest elementem, który od wieków towarzyszy siedzibom ludzkim. Spełniał funkcje gospodarcze i użytkowe, ale przede wszystkim był miejscem wytchnienia i spotkań towarzyskich.
Przez wieki nagromadziło się wiele literatury na temat ogrodów i ogrodnictwa. Biblioteki pełne są publikacji, porad, opisów, zaleceń, przepisów, instrukcji jak właściwie dobierać i uprawiać rośliny, które tworzą ogrody.
W historii polskiej literatury ogrodniczej mamy kilka skarbów, które zasługują na uwagę i są godne polecenia wszystkim tym, którzy od podstaw zmagają się ze sztuką budowania ogrodów – architektom terenów zielonych czy specjalistom zajmującym się ochroną krajobrazu oraz amatorom, którzy przy pomocy roślin chcą upiększyć swoje otoczenie.
Za jedną z takich „biblii” ogrodnictwa uchodzi książka Izabeli Czartoryskiej „Myśli rożne o sposobie zakładania ogrodów”. W Bibliotece Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi dostępne są dwa wydania tego dzieła (1805, 1807) w formie papierowej i elektronicznej oraz dwa reprinty wydane w 2009 i 2011 roku.
Księżna Izabela z Flemmingów Czartoryska (1746-1835), żona Adama Kazimierza Czartoryskiego, matka: Adama, Jerzego, Konstantego oraz Zofii (Zamoyjskiej) i Marii (Wirtemberskiej). Mecenaska sztuki, wielka patriotka, filantropka, działaczka oświatowa oraz pisarka. Brała aktywny udział w życiu politycznym i kulturalnym naszego kraju. Utrzymywała kontakty z wybitnymi osobowościami epoki, między innymi z Tadeuszem Kościuszką.
W Warszawie założyła rezydencję Powązki. W Puławach: Świątynię Sybilli – muzeum pamiątek narodowych oraz Domek Gotycki, w którym zgromadziła cenną kolekcję broni i galerię obrazów.
Za jej życia Puławy były jednym z głównych ośrodków kulturalnych w Polsce, skupiającym ówczesnych pisarzy i artystów – Franciszka Dionizego Kniaźnina, Franciszka Karpińskiego, Józefa Szymanowskiego, Franciszka Zabłockiego, Juliana Ursyna Niemcewicza.
Spuścizna pisarska Izabeli Czartoryskiej obejmuje takie pozycje jak: „Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów”, „Poczet pamiątek zachowanych w Domu Gotyckim w Puławach”, „Pielgrzym w Dobromilu czyli nauki wiejskie”, „Dyliżansem przez Śląsk. Dziennik podróży do Cieplic w roku 1816”.
Księżna, która sama projektowała ogrody w swoich posiadłościach, najpierw w Powązkach, a później w Puławach wszystkie wskazówki dotyczące ich zakładania i pielęgnacji zawarła w książce „Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów”. Napisała ją na podstawie własnych doświadczeń, obserwacji z podróży po Europie i studiów. Autorka była wielką miłośniczką angielskich założeń ogrodowych.
Dzieło otwiera motto Aleksandra Pope’a: „Cokolwiek zamierzasz sadzić lub budować… Nigdy z oka nie spuszczaj Natury...”. Po Przedmowie praca zawiera rozdziały poświęcone różnym gatunkom drzew i sposobom ich rozmieszczania w ogrodzie, klombom – rozumianym jako „grono drzew sadzonych”, różnego rodzaju pawilonom ogrodowym oraz kwiatom.
W części „O drzewach” księżna pisze: „Nie iest to przesadą w pochwale, nazywać Drzewa naywspanialszą ze wszystkich ozdób, któremi Ziemia iest okryta. W wielkości nic z niemi równiać się nie może„. Całość zamyka „Katalog Drzew, Krzewów, Roślin i Kwiatów” z nazwami botanicznymi w języku łacińskim i polskim wraz z informacjami na temat ich pielęgnacji. Dzieło ilustruje 28 całostronicowych akwafortów, ukazujących różne fragmenty ogrodu, autorstwa nadwornego artysty Czartoryskich Jana Zachariasza Frey’a (1769-1829).
Książka była skierowana nie tylko do najbogatszych mieszczan czy włościan, ale dzięki wielu praktycznym wskazówkom miała na celu, uczynienie życia na wsi przyjemniejszym i łatwiejszym dla wszystkich.
Dzieło Izabeli Czartoryskiej „Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów” wydano po raz pierwszy w 1805 roku we Wrocławiu, w oficynie znanego wydawcy Wilhelma Bogumiła Korna (2 wyd. 1807 r.). Jest to jedna z pierwszych polskich książek ilustrowanych rozpoczynających przegląd wydawnictw XIX-wiecznych, reprezentujących nową epokę sentymentalno-romantyczną.
Współcześnie zostało wydanych kilka reprintów tej niezwykłej książki, uznanej za kompendium wiedzy na temat ówczesnej sztuki ogrodniczej. Każda kolejna reedycja książki, by zachęcić czytelnika, posiada: a to ozdobne kapitałki, czy też wstążeczkę czytelniczą bądź jest drukowana na szlachetnym objętościowym papierze przypominającym papier „z epoki”, przez co staje się estetycznym, kolorowym i wartościowym nie tylko merytorycznie, ale i cieszącym oko voluminem.
Zapraszając do lektury tej i innych pozycji dotyczących ogrodów i ogrodnictwa ze zbiorów Biblioteki Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi, weźmy sobie do serca sentencję Jonasza Kofty – „Pamiętajcie o ogrodach. Przecież stamtąd przyszliście„, która mówi nam o naszym pochodzeniu i związku człowieka z przyrodą.”
Oprac. Bogusław Wiśniewski
Red. Joanna Radziewicz
Fot. Polona – domena publiczna
