Wiktor Wittyg – Ex-librisy bibliotek polskich

W zbiorach biblioteki znajdują się dwie cenne kolekcje: stare druki (828 woluminów z XVI–XVIII wieku) i polonica XIX-wieczne (około 8200 woluminów), które tworzą Narodowy Zasób Biblioteczny. W tym miejscu chcemy Państwu prezentować najciekawsze i najcenniejsze kolekcje, które biblioteka posiada w swych zbiorach. Zapraszamy również do odwiedzenia Biblioteki NIKIDW Oddział w Puławach, gdzie czytelnicy mają możliwość bezpośrednio zapoznać się z wybranymi tytułami.

***

Wiktor Wittyg
Ex-libris’y bibliotek polskich XVII i XVIII wieku, Warszawa 1903
Ex-libris’y bibliotek polskich XVI i XX wiek, Warszawa 1907

Łacińskie słowo ex-libris, oznacza z ksiąg, z księgozbiorów, przenośnie z biblioteki – jest to rysunek na papierze, przedstawiający herby i emblematy, albo po prostu skromny napis, szczególnie jeśli odnosi się do bibliotek klasztornych. Nakleja się go na wewnętrznej stronie oprawy. Wskazuje na właściciela danej książki lub mówi o jej pochodzeniu.

W wiekach średnich rękopisy były oprawiane w kosztowne skórzane oprawy i upiększane ozdobami z brązu lub srebra. W XV i XVI wieku na skórze wytłaczano inicjały, herby i inne napisy. Wraz z rozpowszechnieniem się drukarstwa, gdy książki stały się bardziej dostępne, nie przykładano już tak wielkiej wagi do zdobienia opraw. Zamiast wycisków zaczęto używać ex-librisów, na początku w Anglii, a potem także w innych krajach.

W połowie XVII wieku ex-librisy pojawiły się w Polsce, najczęściej w bibliotekach klasztornych lub publicznych. Wyciskanie inicjałów i herbów na oprawach książek w bibliotekach prywatnych było wtedy nadal dość powszechne.

Niektórzy odbierali ex-librisy jako dowód próżności, rzecz zbytku i twierdzili, że nie przynoszą one żadnej korzyści. Nic bardziej mylnego. Znaki te są żywym dowodem na funkcjonowanie dawnych bibliotek, odzwierciedleniem miłości do książek, a zatem rozwoju umysłowego i cywilizacyjnego społeczeństwa.

Jak twierdzi autor publikacji, istnieje pilna potrzeba gromadzenia ex-librisów, jak również wszelkiego rodzaju zapisów na kartach tytułowych, ponieważ stanowią one ważny dokument historyczny potwierdzający istnienie starych księgozbiorów.

Wiktor Wittyg (ur. w 1857 w Strzyżówce na Podolu, zm. 17.10.1921 w Warszawie) – archeolog, kolekcjoner ekslibrisów, monet, medali i dokumentów archiwalnych, bibliofil, numizmatyk i archeolog. Absolwent Uniwersytetu w Odessie. Członek zarządu Towarzystwa Numizmatycznego w Krakowie. Pionier badań ekslibrisów w Polsce. Autor pierwszego naukowego opracowania ekslibrisów polskich do początków XIX w. (Ex-librysy bibliotek polskich XVII i XVIII wieku, Warszawa 1903 oraz Ex-librysy bibliotek polskich XVI-XX wiek, Warszawa 1907).

Oprac. Bogusław Wiśniewski
Oprac. red. Joanna Radziewicz