W zbiorach biblioteki znajdują się dwie cenne kolekcje: stare druki (828 woluminów z XVI–XVIII wieku) i polonica XIX-wieczne (około 8200 woluminów), które tworzą Narodowy Zasób Biblioteczny. W tym miejscu chcemy Państwu prezentować najciekawsze i najcenniejsze kolekcje, które biblioteka posiada w swych zbiorach. Zapraszamy również do odwiedzenia Biblioteki NIKIDW Oddział w Puławach, gdzie czytelnicy mają możliwość bezpośrednio zapoznać się z wybranymi tytułami.
***
„Rzecz o roku 1863” T. 1-3, Stanisław Koźmian, Kraków 1894-1895
O tym, że Powstanie Styczniowe 1863-1864 było najdłużej trwającym zrywem niepodległościowym po rozbiorach, w którym do walki o Państwo Polskie zaangażowały się wszystkie warstwy społeczeństwa, wie każdy kto chociażby trochę interesuje się historią.
Ten bunt odcisnął się silnie na ówczesnych stosunkach międzynarodowych i spowodował ogromny przełom społeczny i ideowy w dziejach narodowych, co wywarło decydujący wpływ na rozwój nowoczesnego społeczeństwa polskiego.
Echa tego przełomu dostrzec można i w literaturze dotyczącej Powstania.
Takich tytułów jak Rozdziobią nas kruki, wrony..., Wierna rzeka, Lalka, Nad Niemnem, Noce i dnie, Echa leśne czy Fortepian Szopena, które niewątpliwie odnoszą się – mniej czy bardziej – do Powstania nie znajdziemy co prawda w zbiorach Biblioteki Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi, ale za to możemy polecić inne, równie wartościowe pozycje z tego zakresu, znajdujące się w naszym katalogu. Między innymi Stanisława Koźmiana – „Rzecz o roku 1863”
Jest to monografia historyczna w kilku tomach, z których 3 dostępne są w naszym księgozbiorze.
Określana i uznana za jedną z najbardziej kontrowersyjnych książek w dziejach polskiej myśli politycznej. Jej autor Stanisław Koźmian przedstawia nam polską politykę w przededniu i w trakcie Powstania Styczniowego. Opisuje błędy, jakie jego zdaniem wówczas popełniono, ocenia działania najważniejszych ówczesnych decydentów politycznych – Aleksandra Wielopolskiego, Andrzeja Zamoyskiego oraz białych i czerwonych.
Analizuje sytuację międzynarodową, w jakiej znajdowała się wtedy sprawa polska, zwłaszcza poczynań wobec niej – cesarza Napoleona III i cara Aleksandra II.
„Rzecz o roku 1863” Koźmiana to jedna z najbardziej wszechstronnych analiz polityki polskiej, w czasie gdy racje serca i rozumu były tak trudne do pogodzenia z uwagi na skomplikowane realia, w których trzeba było ją prowadzić.
O zwycięstwach zrodzonych z klęski Powstania Styczniowego, o poczuciu obowiązku solidarnego współdziałania, ofiarności na rzecz dobra narodu i Państwa Polskiego pięknie napisał, umierający w osamotnieniu na emigracji, nasz wybitny wieszcz Cyprian Kamil Norwid:
„Upadek, który pozostawia po sobie następstwa żywotne, jest zwycięstwem”.
Stanisław Koźmian [1836-1922]
Urodzony 7 maja 1836 r. w Piotrowicach (lubelskie), w rodzinie o patriotycznych tradycjach [ojciec : Andrzej Edward, związany był z Hotelem Lambert, dziadek Kajetan, należał do czołowych poetów i publicystów].
Kształcił się w Krakowie, Bonn i Paryżu. W latach młodzieńczych hołdował ideom liberalnym. Zaangażował się w walki powstańcze 1863 r., lecz po klęsce Powstania uznał jego wybuch za błąd polityczny. Odtąd piętnował plany spiskowe, których celem było wywołanie kolejnego zrywu narodowego. W 1866 r., wraz ze Stanisławem Tarnowskim, Józefem Szujskim i Ludwikiem Wodzickim, założył „Przegląd Polski”, pismo propagujące idee stronnictwa konserwatywnego, określonego mianem „Stańczyków”. Działał zarówno politycznie jak i na niwie teatralnej w Krakowie [Galicja]. W 1898 roku przeniósł się do Wiednia, a następnie w 1919 powrócił do Krakowa. Tam też zmarł 3 lipca 1922 r.
„Rzeczy o roku 1863”, które ukazały się z okazji 30 rocznicy Powstania Styczniowego, w zamierzeniu autora miały być niestety ostatecznym argumentem zamykającym dyskusję nad sensem odzyskania niepodległości.
