W zbiorach biblioteki znajdują się dwie cenne kolekcje: stare druki (828 woluminów z XVI–XVIII wieku) i polonica XIX-wieczne (około 8200 woluminów), które tworzą Narodowy Zasób Biblioteczny. W tym miejscu chcemy Państwu prezentować najciekawsze i najcenniejsze kolekcje, które biblioteka posiada w swych zbiorach. Zapraszamy również do odwiedzenia Biblioteki NIKIDW Oddział w Puławach, gdzie czytelnicy mają możliwość bezpośrednio zapoznać się z wybranymi tytułami.
***
Koniński, Karol Ludwik: Pisarze ludowi : wybór pism i studjum o literaturze ludowej T. 1 i T.2 Lwów 1938
Pojęcie literatury ludowej ma swoje źródło w folklorze ludowym. Początkowo były to wszelkiego rodzaju opowieści i podania przekazywane ustnie z pokolenia na pokolenie.
Nurt literatury wiejskiej najpełniejszy swój wyraz osiągnął dopiero w wieku XIX oraz XX. Wcześniej chłopi , którzy podlegali ustawie pańszczyźnianej, często nie potrafili ani czytać, ani pisać.
Wiek XIX przyniósł zniesienie pańszczyzny i zainicjował starania o szerszy dostęp ludności wiejskiej do edukacji. Pierwsze zaś dziesięciolecia XX wieku to okres intensywnej działalności grupy pisarzy ludowych, należących do Związku Literatów Ludowych powstałego w roku 1933. Wydawano wówczas również czasopismo o charakterze ludowym zatytułowane „Wieś i Jej Pieśń”.
W XX wieku coraz powszechniejsze stawały się zróżnicowane teorie, które miały scharakteryzować specyfikę kultury i literatury ludowej. Analityczny opis na ten temat przedstawił K.L. Koniński w dziele „O kulturze ludowej”. Zbadał on nie tylko piśmiennictwo wiejskie, ale również robotnicze.
Karol Ludwik Koniński urodził się 1 listopada 1891 we Lwowie, jak pisze w jednym ze swoich niedokończonych pamiętników „Urodziłem się 1. XI 891 we Lwowie; musiało to być w nocy, gdyż matka moja mówiła mi z naiwną dumą żem od razu patrzył na lampę: chętnie bym stwierdził mój horoskop, choć astrologia wydaje mi się nonsensem: nieraz myślę o tym, że dzień umarłych, w którym przyszedłem na świat, położył się cieniem swoim na całym moim życiu”.
Szkołę elementarną Karol wraz z rodzeństwem przerabiał w domu. Gdy jego rodzina przeprowadziła się do Krakowa, tamże ukończył szkołę średnią i w 1911 rozpoczął studia uczęszczając głównie na zajęcia z historii i literatury.
Jako student pracował w krakowskim magistracie skąd trafił w 1916 roku do 16 Pułku Strzelców. Służba wojskowa zaważyła na jego całym późniejszym życiu. Ciężko zachorował na zapalenie płuc, a złe warunki w wojsku i nieprawidłowe leczenie spowodowały, że w 1919 przeszedł na rentę inwalidzką.
Wówczas to Koniński coraz śmielej włączył się w życie intelektualne Krakowa publikując w prasie swoje teksty publicystyczne dotyczące zagadnień narodowych, literackich i religijnych.
W 1929 r. ze względu na stan zdrowia przeprowadził się z Krakowa do Zakopanego, gdzie nawiązał kontakty m.in. z Marią Kasprowiczową i Stanisławem Ignacym Witkiewiczem, które przerodziły się w trwałe przyjaźnie.
W latach 30 Koniński coraz bardziej zniesmaczony był nasilaniem się antysemickich akcentów w publicystyce. Uważał, że większym zagrożeniem wówczas wobec społeczeństwa polskiego były poczynania Niemców niż problem żydowski.
Mimo poważnej choroby realizował się również jako działacz społeczny organizując letnie kursy naukowo-literackie w Zakopanem, czy też wraz z Marią Kasprowiczową podjął działania mające na celu utworzenie Uniwersytetu Wiejskiego im. Jana Kasprowicza na Harendzie, prace nad wdrożeniem tego pomysłu przerwała jednak wojna.
Karol Ludwik Koniński publicysta, krytyk literacki, prozaik, badacz kultury ludowej pogrążając się w coraz większej rozpaczy, o czym pisze … „Gdybym mógł ludziom pomagać, pomagałbym, gdybym mógł pracować i walczyć, pracowałbym i walczył; ale ani ludziom pomagać, ani pracować i walczyć nie mam sposobności ani możliwości […]. Po co właściwie żyć? Na co czekać? Jaki obowiązek mnie łączy z tą ziemią smutku? Nie pomogę nikomu, nikomu nie kupię mleka i chleba, kto głoduje”,
Umiera 23 marca 1943 roku w Rudawie pod Krakowem.
Bronisław Mamoń, niestrudzony popularyzator spuścizny Konińskiego, tak wspomina, wciąż czekającego na odkrycie i „zaszeregowanie” w historii myśli polskiej wielkiego Polaka … „postać wybitna …to pisarz niezwykły, nie mający swoich poprzedników oraz następców w literaturze polskiej, z rodziny wielkich gwałtowników chrześcijańskich… w dwudziestoleciu międzywojennym zajmujący ważną i bardzo własną pozycję w życiu intelektualnym, zaliczany do pierwszej dziesiątki publicystów – dziś prawie nieznany przez szerokie kręgi czytelników, wyłączony z żywego obiegu kulturowego„.
Z bogatej spuścizny Karola Ludwika Konińskiego w Bibliotece Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi znajdziemy dwutomowe wydawnictwo:
Koniński, Karol Ludwik: „Pisarze ludowi : wybór pism i studjum o literaturze ludowej”.
Jest to wydana w 1938 r. Antologia czyli zbiór utworów wybór pism i studiów o literaturze ludowej.
Autor poświęcił wiele lat życia zbierając materiały do tej publikacji. Zawiera ona fragmenty pamiętników nie tylko chłopów, ale także bezrobotnych oraz amatorską poezję, prozę, dramaty i publicystykę. Znaleźć tu możemy:
–teksty pamiętnikarskie Jana Słomki, Ferdynanda Kurasia, Franciszka Magrysia, Władysława Berkana, Jakuba Wojciechowskiego, Alojzego Bonczka, Wacława Korala,
– pamiętniki bezrobotnych,
– pamiętniki chłopów np. Stanisława Łakomskiego,
– prace publicystyczne Franciszka Magrysia, Jakóba Bojko, Wincentgo Witosa, Józefa Niećko, Jana Wantyła, Piotra Borowego,
– beletrystyczne Jana Brzozy, Władysława Pawlaka, Henryka Worcella,
– poetyckie Jana Raka, Ferdynanda Kurasia, Kajetana Sawczuka, Stanisława Nędzy Kubińca i wielu innych.
Pisarz Jan Wantuła w Antologii Konińskiego „Pisarze ludowi…” na stronie 85 tomu II tak pisał na temat: „Przeciw nienawiściom wyznaniowym „– „Kochamy Polskę z całej duszy taką, jaką jest z jej brakami, ułomnościami. Nie zrazi nas do niej nawet niekiedy macosze traktowanie ewangelików: wiemy, że to nie Polska Matka, ale nie zawsze życzliwe rodzeństwo winę ponosi, […] Ale Polska dla nas świętą, jest naszą Ojczyzną. Wiemy, jaki los tych Polaków, którzy nie znaleźli się pod skrzydłami Orła Białego. Tym więcej cenimy szczęście, że żyjemy w Polsce”.
Antologię poprzedza przedmowa prof. dr. Franciszka Bujaka (ur. 16 sierpnia 1875 w Maszkienicach zm. 21 marca 1953 w Krakowie) – polskiego historyka dziejów gospodarczych i społecznych Polski, który od wczesnej młodości zainteresowany był sprawami gospodarczymi, stworzył kadrę specjalistów zajmującą się dziejami gospodarczymi wsi, sam analizował stosunki rolne dla potrzeb wprowadzenia reformy, jako najpilniejszej sprawy dla chłopów i poprawy gospodarki państw.
Tomy I i II książki ukazały się w 1938 roku we Lwowie w serii Bibljoteka Dziejów i Kultury Wsi. Tom I wydrukowano jako nr 4 serii i liczył 325 stron, natomiast tom II to wydana pod numerem 5 publikacja zawierająca 484 strony. Oba tomy zostały opublikowane nakładem Spółdzielni Wydawniczej „Wieś” we Lwowie.
Nadwrażliwość Konińskiego wynikająca może z uwarunkowań fizycznych, doświadczenia choroby i cierpień z nią związanych, troska o najuboższych, najbardziej poniewieranych, najsłabszych sprawiły że pisano o nim : „żył wiecznymi, niezawinionymi wyrzutami sumienia, że ma co jeść i gdzie mieszkać, podczas gdy inni są głodni, brudni, bez pracy. To pragnienie sprawiedliwości stanowiło główny wektor jego życia i podłoże etyczne dla filozofii przezeń głoszonej”.
Bogusław Wiśniewski
Oprac.red. A.S.
Fotografie: polona.pl, domena publiczna
