W zbiorach biblioteki znajdują się dwie cenne kolekcje: stare druki (828 woluminów z XVI–XVIII wieku) i polonica XIX-wieczne (około 8200 woluminów), które tworzą Narodowy Zasób Biblioteczny. W tym miejscu chcemy Państwu prezentować najciekawsze i najcenniejsze kolekcje, które biblioteka posiada w swych zbiorach. Zapraszamy również do odwiedzenia Biblioteki NIKIDW Oddział w Puławach, gdzie czytelnicy mają możliwość bezpośrednio zapoznać się z wybranymi tytułami.
***
Gomme, George Laurence
Folklor: podręcznik dla zajmujących się ludoznawstwem
Kraków 1901
Folklor to słowo określające materialne i niematerialne dziedzictwo kultury ludowej. Dzieli się na dwie grupy: materialną, do której zaliczamy architekturę, sztukę i stroje ludowe, oraz niematerialną w skład której wchodzą pieśni, przysłowia oraz legendy. Najbardziej znanym propagatorem polskiego folkloru był etnograf Oskar Kolberg. Termin „folklor” wprowadził do obiegu naukowego brytyjski pisarz William Thoms w 1846 roku, określając nim najstarsze składniki kultury takie jak „pradawne zwyczaje, obyczaje, obrzędy, zabobony, ballady, przysłowia etc.”
Literatura polska bogata jest w pozycje dotyczące kultury ludowej czy też folkloru. Jest to często piśmiennictwo samorodne, amatorskie, środowiskowe, tworzące chłopski, wiejski nurt literatury, obejmujące poezję, dramat i prozę.
W zbiorach Biblioteki Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi znajdują się ciekawe publikacje książkowe oraz roczniki czasopism mówiące o ludowości, kulturze tradycyjnej i folklorze. Na szczególną uwagę i polecenie zasługuje dzieło Gomme, George Laurence – „Folklor: podręcznik dla zajmujących się ludoznawstwem” z 1901 roku. Książkę tę z języka angielskiego przełożył Wojciech Szukiewicz. W 1901 roku ukazała się ona pod polskim tytułem: Folklor: podręcznik dla zajmujących się ludoznawstwem.
W przedmowie Stanisław Eljasz-Radzikowski pisze, że „od dawna odczuwać się dawała potrzeba podręcznika, któryby służył do wprowadzenia w naukę folkloru„. Powołując się na angielskie korzenie folkloru zwrócił się on do Towarzystwa Folklorystycznego w Londynie z prośbą „o pozwolenie przyswojenia podręcznika do naszej literatury„. Wspólne z Wojciechem Szukiewiczem, po wielu trudnościach i problemach, rozdział za rozdziałem, ustęp za ustępem, wiernie i dosłownie udało się przetłumaczyć dzieło na język polski.
W przedmowie wydawca zwraca też uwagę, że wybitnym polskim folklorystą był zapomniany nieco Oskar Kolberg, a naród nasz powinien bardziej cenić i „opromieniać chwałą” tę wielką postać badacza tradycji„.
Książkę otwiera Pieśń Wajdeloty z „Konrada Wallenroda” Adama Mickiewicza rozpoczynająca się od słów: „O wieści gminna! Ty arko przymierza, Między dawnymi i młodszymi laty, W tobie lud składa broń swego rycerza, Swych myśli przędzę i swych uczuć kwiaty„. Jest to swego rodzaju hymn rozsławiający ludzi, którym nieobojętna jest przeszłość własnej ojczyzny, historia, tradycja, a przede wszystkim pamięć o czasach świetności.
Publikacja wzbogacona jest o wykaz Wydawnictw osobno poświęconych etnografii i folklorowi, podany oddzielnie Zbiór Kolberga oraz Bibliografię folkloru i etnografii.
Właściwy I rozdział podręcznika „Co to jest folklor?” podaje i rozwija definicję folkloru. W kolejnych XXIII rozdziałach autor przeprowadza nas przez świat duchów i istot nadprzyrodzonych, pisze o wierzeniach odnoszących się do wielkich przedmiotów przyrody, do drzew i roślin czy świata zwierzęcego. Przechodząc przez magię, czarodziejstwo, wróżenie i jasnowidztwo docieramy do lecznictwa ludowego, w którym opisane są zależności zmian w ciele z tajemniczą działalnością świata duchowego.
Z książki dowiadujemy się między innymi, że obrzędy, zwyczaje bożonarodzeniowe czy wielkanocne mogą sięgać jeszcze czasów przedchrześcijańskich. Podział na zwyczaje świąteczne, które skupiają się zwykle „około wypadków z życia człowieka […] święta obchodzone na cześć świętych chrześcijańskich” i zwyczaje obrzędowe skupione około wypadków z życia jednostki „jako to urodziny, małżeństwo i śmierć” de facto i tak dotyczą ludzkości.
Kolejne rozdziały poświęcone są zabawom, baśniom, fraszkom, bajkom i przypowieściom, stworzeniu świata, żywiołom oraz Sądowi Ostatecznemu – o którym George Laurence Gomme pisze, że „niebo w dzikich, jak i cywilizowanych religiach, stoi otworem tylko dla dobrych„. Przysłowia, przezwiska, rymy miejscowe, ballady i pieśni, a na koniec prace biblioteczne to następne części podręcznika.
Materiał folklorystyczny, jak twierdzi autor, zbierać można „tak samo w bibliotece, jak i wśród ludu […] wiele rzeczy kryje się w literaturze, których nigdy chyba nie wydobędzie się na jaw„. A na pilne zbadanie w celu wydobycia materiałów ludoznawczych zasługują przede wszystkim:
• starożytne i średniowieczne kroniki,
• żywoty świętych,
• stare homilie i kazania łacińskie,
• historie lokalne,
• opisy podróży,
• stare czasopisma i dzienniki,
• rękopisy w bibliotekach publicznych i prywatnych,
• traktaty i książki o czarnoksięstwie o astrologii.
Na zakończenie autor zwraca uwagę na bibliografię ludoznawstwa i pisze o jej obszerności zebranej w różnych krajach i językach.
Oprac. Bogusław Wiśniewski
Red. Joanna Radziewicz
Fot. polona.pl – domena publiczna
