Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi, realizując swoje zadania statutowe, do których należy inicjowanie i wspieranie badań naukowych, w roku 2023 powołał Zespół Badań Etnograficznych w składzie: prof. Anna Weronika Brzezińska (Uniwersytet Adama Mickiewicza), dr Katarzyna Ceklarz (Akademia Nauk Stosowanych w Nowym Targu), Elżbieta Dudek-Młynarska (Muzeum Etnograficzne w Rzeszowie), dr Mamadou Diouf (NIKiDW), Małgorzata Jaszczołt (NIKiDW), dr Arkadiusz Jełowicki (Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno – Spożywczego w Szreniawie), dr Katarzyna Radziwiłko (NIKiDW) oraz Izabela Wolniak (NIKiDW) – koordynator projektu. Efektem pracy Zespołu jest projekt pn. „Etnomozaika. Współczesne dziedzictwo kulturowe wsi”.
Projekt Etnomozaika. Współczesne dziedzictwo kulturowe wsi to propozycja badawcza odwołująca się do prac Oskara Kolberga z XIX wieku. W 2024 roku, mija 210 rocznica urodzin, tego uważanego za pierwszego etnografa i największego badacza terenowego polskiej wsi. W swoich założeniach, projekt Etnomozaika, zakłada nawiązanie do idei Dzieł Wszystkich Oskara Kolberga, ze względu na ich ogólnopolski zasięg i plan wieloaspektowych badań w zakresie kultury ludowej i tradycyjnej. I tak, jak w wieku XIX było to dzieło oryginalne, obejmujące ogromny materiał badawczy z terenów przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, przedstawiony w formie monografii regionalnych, tak projekt Etnomozaika ma być rodzajem opracowania współczesnej kultury ludowej i tradycyjnej początku XXI wieku, prezentującej ją w perspektywie ogólnopolskiej. To wyjątkowy koncept, który ma na celu dokumentację i analizę wybranych zjawisk kulturowych, związanych z dziedzictwem i tradycją wsi. Służyć ma to celowi nadrzędnemu projektu, którym jest zachowanie i ochrona współczesnych polskich tradycji, wywodzących się z kultury chłopskiej oraz wzmacnianie kultury tradycyjnej.
Wraz z intensyfikacją działań popularyzatorskich zauważalny jest wzrost zapotrzebowania na wiarygodne źródła wiedzy, prezentujące nowe podejście do kultury ludowej i tradycyjnej. Istnieje potrzeba tworzenia publikacji opartych na solidnych badaniach naukowych, zawierających treści o wysokim poziomie merytorycznym, napisanych w sposób przystępny i zrozumiały dla szerokiego grona odbiorców. W miarę rosnącego zainteresowania kulturą polskiej wsi, pojawia się konieczność opracowania treści, które nie tylko pełnić będą funkcję źródła wiedzy, ale także stanowić inspirację do dalszych poszukiwań i działań.
Niniejszy projekt, a następnie przygotowywane publikacje, tworzone są z myślą o zaspokojeniu oczekiwań zarówno specjalistów, jak i regionalistów, pasjonatów oraz wszystkich tych, którzy pragną odpowiednio pielęgnować wiedzę o kulturze i tradycji wsi polskiej na wysokim poziomie merytorycznym. Etnomozaika. Współczesne dziedzictwo kulturowe wsi, będzie stanowić kompendium wiedzy naukowej przekazanej w sposób klarowny, przystępny i zrozumiały, stanowiąc źródło dla osób prowadzących działania z zakresu edukacji formalnej i nieformalnej, pasjonatów, członków kół gospodyń wiejskich, Ochotniczych Straży Pożarnych, lokalnych działaczy, animatorów kultury oraz nauczycieli. Chcemy przekazać do rąk naszych odbiorców niezbędne narzędzie przy tworzeniu ofert edukacyjnych z zakresu obrzędowości czy współczesnych praktyk kulturowych polskiej wsi przełomu XX i XXI wieku.
Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi, jest żywo zainteresowany współpracą z instytucjami kultury i nauki: muzeami, uczelniami wyższymi, domami kultury na terenie całego kraju, przy realizacji badań terenowych oraz opracowywaniu wyników we wszystkich województwach, które zostały obrane jako klucz do niniejszej publikacji. Będzie ona usystematyzowana według wybranych kategorii tematycznych, m.in. język, opowiadania, folklor słowny i muzyczny, obrzędowość doroczna i rodzinna, wiedza i praktyki dotyczące przyrody i wszechświata, wiedza i umiejętności związane z rękodziełem i rzemiosłem, kulinaria. NIKiDW jako operator badań będzie wspierał działania w terenie, prowadzone przez instytucje partnerskie, a zgromadzony materiał zostanie zdeponowany w dedykowanym Archiwum.
Badania pilotażowe, we współpracy z Muzeum Etnograficznym w Rzeszowie rozpoczęliśmy od województwa podkarpackiego. To region o szczególnej żywotności tradycji ludowych, gdzie zarówno w przeszłości, jak i obecnie można obserwować wpływy żydowskie, ukraińskie, łemkowskie. Jest więc szans na uzyskanie intersującego materiału porównawczego. W chwili obecnej skupiamy się na opracowaniu tych badań i wypracowaniu modelu badawczego, który będzie zastosowany w kolejnych województwach.
Regulamin projektu Etnomozaika (.pdf)
Osoby do kontaktu:
Izabela Wolniak, Koordynator Projektu Etnomozaika, tel. 784 225 315,
email: Izabela.Wolniak@nikidw.edu.pl
Małgorzata Jaszczołt, Pełnomocnik Dyrektora, tel. 517 125 342
Mamadou Diouf, tel. 511 543 441
e-mail: etnomozaika@nikidw.edu.pl
Porozumienie o współpracy z Muzeum Etnograficznym im. S. Udzieli w Krakowie
8 listopada 2024 roku w gmachu Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi w Warszawie przy ul. Krakowskie Przedmieście 66 odbyło się uroczyste podpisanie porozumienia o współpracy z Muzeum Etnograficznym im. Seweryna Udzieli w Krakowie.
Podpisane porozumienie dotyczy ścisłej współpracy w projekcie naukowo-badawczym „Etnomozaika. Współczesne dziedzictwo kulturowe wsi” oraz działań popularyzatorskich i edukacyjnych w promowaniu i rozwoju nauk o kulturze oraz ochronie dziedzictwa kulturowego.
Umowę o współpracy podpisały Panie Dyrektor: Elżbieta Osińska-Kassa (NIKiDW) oraz Monika Dudek (MEK).
Obydwie instytucje kultury – strony zawierające porozumienie, w swoich zadaniach statutowych naczelną rolę przywiązują do inicjowania i wspierania badań naukowych oraz współpracy w ich popularyzacji. Toteż w umowie znalazły się zapisy aktywnego uczestnictwa w projekcie Etnomozaika, w opracowywaniu i publikowaniu badań, w archiwizowaniu i opracowaniu materiałów oraz w ich analizowaniu, interpretacji i popularyzacji wyników.
Życzymy owocnej współpracy.
Seminarium Etnomozaika
W dniach 18 i 19 października 2024 roku w Krakowie odbyło się kolejne spotkanie, w ramach projektu „Etnomozaika. Współczesne dziedzictwo kulturowe wsi.”, w którym uczestniczyli członkowie Zespołu Badań Etnograficznych oraz badacze terenowi z Małopolski i Śląska. Podczas dwudniowego seminarium dyskutowano na temat rozpoczynających się niebawem badań etnograficznych w województwie małopolskim, poruszając takie tematy jak metodologia badań czy aspekty prawne.
Podczas pierwszego dnia obrad Zespół Badań Etnograficznych spotkał się z niezależnymi badaczami z kilkunastu instytucji z Małopolski i Śląska. Przybyłych gości powitała Pani Monika Dudek – Dyrektor Muzeum Etnograficznego w Krakowie. Podczas spotkania członkowie Zespołu Badań Etnograficznych zapoznali przybyłych z ideą projektu, metodologią pracy, regulacjami prawnymi oraz wynikami badań prowadzonych na Podkarpaciu. Spotkanie dopełniły liczne dyskusje z uczestnikami spotkania.
Drugi dzień przeznaczony został na wewnętrzną pracę zespołu badawczego w tym przygotowanie harmonogramu na najbliższe miesiące. Podsumowano dotychczasowe badania na Podkarpaciu, potwierdzono ich kontynuację oraz zaplanowano rozpoczęcie badań terenowych w Małopolsce. Pierwsi badacze małopolscy ruszą w teren jeszcze w listopadzie 2024 r.
28 i 29 czerwca 2024 roku w Rzeszowie odbyło się kolejne spotkanie, w ramach projektu Etnomozaika, w którym uczestniczyli członkowie Zespołu Badań Etnograficznych oraz badacze terenowi z Podkarpacia. Podczas dwudniowego seminarium dyskutowano na temat formalnej organizacji projektu oraz metodologii badawczej. Pierwsi badacze-etnografowie wyruszają w teren już 10 lipca br.
W dniach 28-29 czerwca 2024 roku w Muzeum Etnograficznym w Rzeszowie odbyło się dwudniowe spotkanie, zorganizowane w ramach projektu „Etnomozaika. Współczesne dziedzictwo kulturowe wsi.” Podczas pierwszego dnia obrad członkowie Zespołu Badań Etnograficznych dyskutowali w wewnętrznym gronie na temat kwestii prawnych projektu, tj. regulaminu programu oraz umów z partnerami, w tym z instytucjami, koordynatorami wojewódzkimi i niezależnymi badaczami. Tego dnia szczególną uwagę zwrócono na wypracowanie ostatecznej wersji Instrukcji prowadzenia badań terenowych, dokumentu stanowiącego wytyczne dla etnografów wyjeżdzających w teren.
Podczas drugiego dnia seminarium do grona dołączyli etnografowie z Podkarpacia – badacze prowadzący współcześnie badania terenowe na powyższym obszarze. Wspólnie przeanalizowano akty prawne oraz wytyczne dotyczące prowadzenia wywiadów. Ustalono również szczegóły dotyczące realizacji i rozliczania badań. Lider projektu dr Arkadiusz Jełowicki przeprowadził szkolenie na temat prowadzenia badań z użyciem wypracowanej wcześniej Instrukcji i Kwestionariusza badań terenowych.
W bieżącym roku zaplanowano przeprowadzenie 50 wywiadów na terenie całego województwa. Punkty badawcze wytypowano na podstawie wcześniejszych badań Oskara Kolberga i Franciszka Kotuli. Ponadto uwzględniono obszary dotąd nieprzebadane etnograficznie. Pierwsi badacze wyruszą w teren jeszcze w lipcu br. Wstępne wyniki badań poznamy pod koniec 2024 roku.
