W zbiorach biblioteki znajdują się dwie cenne kolekcje: stare druki (828 woluminów z XVI–XVIII wieku) i polonica XIX-wieczne (około 8200 woluminów), które tworzą Narodowy Zasób Biblioteczny. W tym miejscu chcemy Państwu prezentować najciekawsze i najcenniejsze kolekcje, które biblioteka posiada w swych zbiorach. Zapraszamy również do odwiedzenia Biblioteki NIKIDW Oddział w Puławach, gdzie czytelnicy mają możliwość bezpośrednio zapoznać się z wybranymi tytułami.
***
Erazm Majewski
Bocian w mowie i pojęciach ludu naszego
Warszawa, 1891
Jednym z ptaków, który najbardziej kojarzy się z polską wsią jest bocian biały. Dawniej istniało przekonanie, że gniazdo bocianie chroni domostwo przed płomieniami, a ptak ten jako czyściciel świata, wybiera z ziemi wszelkie plugastwa uchodzące za symbol szatana. Wierzono także, że ujrzenie bociana w locie to dobra wróżba na przyszłość, natomiast siedzącego, jest złą przepowiednią na dany rok. Wyrzucanie młodych z gniazda było znakiem zbliżającego się głodu. Panowało też przekonanie, że bociany potrafią wyczuć złych ludzi i ich negatywne emocje i nigdy nie zagnieżdżą się w obrębie ich domostw. Ufano, że bocian zjednuje błogosławieństwa swoim gospodarzom bądź to w postaci potomstwa, bądź bogatych plonów.
Dawniej w obejściu, w którym zagościły bociany nie wolno było rąbać drewna, aby nie zakłócać ich spokoju. Zabicie tego ptaka było traktowane jak przestępstwo, a tego który się takiej zbrodni dopuścił uważano za przeklętego.
Przybycie bocianów zapowiadało nadejście wiosny, o czym świadczą przysłowia takie jak:
„Gdy bocian na święty Józef przybędzie, to śniegu już nie będzie”, „Na Zwiastowanie przybywaj bocianie”, „Na święty Józef bocian na stodole, szykuj sochę i jedź orać pole”.
W zbiorach Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi znajduje się wiele publikacji poświęconych bocianowi. Na szczególną uwagę zasługuje książka Erazma Majewskiego z 1891 roku pt. „Bocian w mowie i pojęciach ludu naszego” (Seria: Materiały do folkloru krajowego)
Nawiązując do historii i tradycji Erazm Majewski we wstępie do książki pisze: „W uściech ludu krążą tysiączne podania, baśnie, wierzenia, pieśni przysłowia dotyczące zwierząt i roślin […] Obrałem za przedmiot poszukiwań bociana. [..], aby za pomocą małej i skromnej próbki […] zachęcić do zbierania iskierek i przejawów wiedzy i wyobraźni ludowej, aby przypomnieć, że oryginalne pojęcia ludu, z wielu względów cenne, należy śpiesznie zbierać i notować, bo ulegają one szybkiej i bezpowrotnej zagładzie w miarę przenikania cywilizacyi pod strzechy”. Mówi też o powstającej młodej gałęzi antropologii – folklorze.
Poszczególne rozdziały w publikacji dotyczą m.in.:
• Nazwisk powstałych od tego terminu – np. Bociąg,
• Miejscowości nazwanych od bociana – Bućki, Bocianowo,
• Porównań i przenośni – „Kroczy jak bocian„,
• Przysłów i przypowieści – „Góral ma nogi bocianie, kogo zechce, to dostanie„,
• Pieśni i utworów poetyckich opiewających boćki: „Bocian leci – nie ma dzieci, A my mamy – nie sprzedamy„.
Autor przedstawia również legendy i opowieści dotyczące bocianów, związane z tym ptakiem wierzenia np., że „Raniony bocian płacze rzewnie łzami” czy też, że „Gniazdo bociana na domie lub w jego obejściu, przynosi domowi szczęście (powszechnie) więc chroni od gradu, pożaru i pioruna” i wróżby „Powszechnie się o bocianie opowiada dzieciom, że przynosi dzieci„.
Dzieło Erazma Majewskiego – „Bocian w mowie i pojęciach ludu naszego” liczące niewiele, bo zaledwie 23 strony wydane zostało nakładem autora w Drukarni Emila Skiwskiego w Warszawie w 1891 roku.
Oprac. Bogusław Wiśniewski
Red. Joanna Radziewicz
Fot. polona.pl – domena publiczna
