Myśl o pokazywaniu w stolicy najciekawszych widowisk kończącego się roku Sejmików Wiejskich Zespołów Teatralnych pojawiała się dawno, kształt programowy zyskała w roku 2011. Mogła się ziścić i mieć swą kontynuację dzięki zaprzyjaźnieniu głównego organizatora ogólnopolskiego sejmikowania – Towarzystwa Kultury Teatralnej oraz Teatru Polskiego im. Arnolda Szyfmana. Taka właśnie jest geneza ZWYKÓW – prezentacji przedstawień z różnych regionów, wybranych z sejmikowych przeglądów. Są to widowiska o rozmaitej tematyce, a przecież spojone wspólnym rodowodem – wyrastają z autentycznej, rdzennej kultury ludowej, ze zwyczajów i obrzędów, z gromadzkiego, wspólnotowego życia.
Rok 2020 i lata następne były dla animatorów ruchu teatralnego szkołą hartu. Umacniały nas wiejskie zespoły – ich uparta wola uczestniczenia nawet w sytuacji zagrożenia, a sił dodawały niezmienne zainteresowanie i sympatia widzów. Wróciliśmy do normalności, drugi rok sejmiki odbyły się w pełnym wymiarze: Tarnogród, Stoczek Łukowski, Ożarów, Osięciny, Bukowina Tatrzańska i znowu jesienią Tarnogród. W tym roku uczestniczyło blisko 40 zespołów, 3 najciekawsze zobaczymy na 11 ZWYKACH. Trwamy i skutecznie walczymy o poziom widowisk dzięki finansowemu wspieraniu przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ale też dzięki pozyskiwaniu partnerów, rozumiejących sens walki o chronienie tego, co naszą pamięcią, naszym źródłem. W tym roku partnerem jest – nie pierwszy raz – Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi.
*
Po trzech latach udanego praktykowania, tradycją ZWYKÓW stało się Tarnogrodzkie jadło – publiczność i wykonawcy są razem, przy wspólnym biesiadowaniu. Na spotkanie zapraszają władze Tarnogrodu oraz ekipa Tarnogrodzkiego Ośrodka Kultury, gospodarza przeglądu rejonowego, a potem „finałowego” Sejmiku Teatrów Wsi Polskiej.
Wspólnego biesiadowania będzie na tych ZWYKACH więcej, jako że ugościć widzów postanowił również Zespół z Rożnowa. Bo na weselu, weselić się powinni wszyscy. Zwłaszcza, że nazajutrz zaczyna się Adwent – czas powagi, zadumy, oczekiwania na przyjście…
Towarzystwo Kultury Teatralnej
***
29 listopada 2024 – piątek
Godzina 17.00
Otwarcie Festiwalu – Janusz Majcherek – Dyrektor Artystyczny Teatru Polskiego
Lech Śliwonik – Prezes Towarzystwa Kultury Teatralnej
*
Zespół JAMNICZANKI – Jamnica, pow. tarnobrzeski, woj. podkarpackie
Osesek u Walków
Kierownik Zespołu – Joanna Brak-Głowala
Scenariusz i reżyseria – Joanna Brak-Głowala
Scenografia – Anna Brak
Zespół powstał w 1980 roku, jako grupa śpiewacza, a kilka lat później JAMNICZANKI wprowadziły do swego repertuaru widowiska obrzędowe, także inscenizacje domowych robót. Mają w repertuarze Pieczenie chleba, Wicie Palmy Wielkanocnej, Darcie pierza, Wigilię, Oj pranie, pranie. Przy układaniu scenariuszy korzystają z porad i podpowiedzi najstarszych mieszkańców regionu. Zespół jest laureatem wielu nagród i wyróżnień – jest też uhonorowany odznaką Zasłużony dla Kultury Polskiej, Ma szczególny powód do dumy – nie pierwszy raz wystąpi na scenie Teatru Polskiego.
*
Na scenie stół z ławą, piec i – najważniejszy mebel – kołyska. Słychać płacz dziecka. Ciotka kołysze niemowlę, bo matka jest słaba, po ciężkim porodzie. Poważne zadanie zostaje postawione przed rodziną: znaleźć chrzestnych rodziców, którzy będą bogaci, prawi, uczciwi, mądrzy, co zapewni te same przymioty dziecku. Musiało paść zatem na Młynarzową, piękną kobietę, która do kościoła co niedzielę chodzi. Sąsiad Jędrzej zgodził się szybko być kumem.
Biorą dziecko – kum dzierży świecę, kuma wygłasza orację życzeniową: Bierzemy heretyka, przyniesiem katolika. W domu zaczyna się szykowanie stołu, bo trzeba ich uraczyć. Powrót od chrztu zaznacza tradycyjne oznajmienie: Jedziemy z kościoła, wieziemy anioła. Dziewczynka będzie pięknie śpiewała, bo płakała w kościele; będzie miała wesołe życie, bo po drodze zajechali do karczmy. Przyjęcie dobiega końca. Babcia tymczasem bierze dziecko i wychodzi, śpiewając kołysankę Uśnijże mi, uśnij, siwe oczka stuśnij…
Godzina 18.00
Zespół Śpiewaczy BRZOZOWIANKI z Brzozowicy Dużej, pow. radzyński, woj. lubelskie
Kundzielnice
Kierownik Zespołu – Marianna Sójka
Scenariusz i reżyseria – Aniela Halczuk
Scenografia i opr. muz. – Zespół
Zespół powstał w 2007 roku, w jego składzie jest 15 osób, zdecydowana przewaga kobiet. Pracuje pod opieką Gminnego Ośrodka Kultury w Kąkolewnicy. Od początku pielęgnuje tradycyjne pieśni ludowe, występuje na dożynkach i uroczystościach lokalnych, bierze udział w przeglądach kapel i śpiewaków ludowych. Ma w repertuarze pieśni żołnierskie, biesiadne, kolędy i pastorałki. Na scenie posługuje się kąkolewnicką odmianą gwary.
*
Kundzielnice to jesienne, wieczorne spotkanie kobiet przy pracy w jednym z wiejskich domostw. Duża izba, matka i pewnie dziesięcioletnia córka, która jest powodem gderliwego narzekania – ty tylko książka i książka. Ale oto od strony widowni wchodzą dwie kobiety, więc dziewczynka usuwa się na bok – oczywiście, z książką. Na scenę wchodzą następne sąsiadki z kołowrotkami, jedna z węzełkiem, inna z ręczną robótką, a jedna tylko po to, żeby nie siedzieć samotnie w chałupie. Zaczyna się scena przędzenia – widzimy prawdziwą pracę przy lnie i co ważne – ona widzów nie nudzi. Kobiety opowiadają, sprzeczają się, rozmawiają, czasem śpiewają. Jedna z nich przyprowadziła czwórkę dzieciaków – po paru chwilach razem z domową bawią się, przekomarzają, psocą… Gospodyni nie zapomina o poczęstunku, ma w nim udział i publiczność. A dla odprężenia po wieczorze przy robocie – zrobioną z chustki piłeczką, zabawa o dziwnej nazwie Bachabaj.
*
Godzina 19.00
Tarnogrodzkie jadło – stolica wiejskiego teatru zaprasza na wspólne biesiadowanie
***
30 listopada 2024 – sobota
Godzina 17.00
Zespół Regionalny ROŻNOWSKA DOLINA z Rożnowa, (pow. nowosądecki, woj. małopolskie
Wesele Kasi i Jasia
Kierownik Zespołu – Beata Grzegorzek
Scenariusz i reżyseria – Beata Grzegorzek
Scenografia – Zespół
Oprac. muzyczne – Katarzyna Grzegorzek
Zespół Regionalny działa pod patronatem Gminnego Ośrodka Kultury w Gródku nad Dunajcem, a siedzibę ma w Wiejskim Domu Kultury w Rożnowie. Powstał we wrześniu 2013 roku z inicjatywy Beaty Grzegorzek, która wciąż jest jego instruktorem. ROŻNOWSKA DOLINA kultywuje folklor regionu Lachów Sądeckich. Ma w repertuarze m.in. Na zapust, Po kolondzie z konikiom, U Gimbera na polku. Zespół został odznaczony medalem Polonia Minor Samorządu Województwa Małopolskiego.
*
Widowisko pokazuje duży fragment obrzędu – po przyjściu orszaku weselnego do domu Panny Młodej. Weselnicy idą od strony widowni ku scenie, śpiewają przyśpiewki, w których proszą gospodarzy o wpuszczenie do domu. Kiedy zaproszenie zostało wypowiedziane, najpierw na scenę wchodzą młodzi, którzy całują otrzymany chleb. Wszyscy kolejno zajmują należne im miejsce za stołem. Po poczęstunku zaczyna grać muzyka. Panna Młoda tańczy ze starostą, drużbami i druhnami. Przychodzi grupa mężczyzn wraz z Panem Młodym, aby wykupić Młodą od starościn.
Część wesela szczególnie ważna to ocepiny – wyprowadzenie Młodej z okresu panieństwa i wprowadzenie do stanu kobiet zamężnych. Starościny przez cały czas układania włosów i zakładania chusty Młodej śpiewają pieśni o ocepinach, potem Młoda tańczy z nimi, to znak, że przynależy już do grona zamężnych. Matka oddaje córkę Młodemu i rozpoczyna się zabawa. Do izby wchodzą krakowiaki – młodzi, których nie zaproszono na wesele, ale chcą się pobawić. Dostają pozwolenie, zaczynają się solowe popisy taneczne i śpiewy. Jeden z krakowiaków powoduje weselną „bitkę” i nowi goście zostają wyprowadzeni. Widowisko kończy scena, w której pierwszy drużba prosi matkę Młodej do tańca.
*
Godzina 18.00
Weselny kołacz – ROŻNOWSKA DOLINA zaprasza na wspólny poczęstunek
Tekst: Towarzystwo Kultury Teatralnej
Zdjęcia: Marcin Skrzecz
