„Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie”
Lubecka zupa z lubczykiem
Zgłaszający praktykę kulinarną: Koło Gospodyń Wiejskich w Lubczy, pow. tarnowski gm. Ryglice
KATEGORIA KONKURSU „POLSKA WIEŚ SMAKUJE”: ZUPY
Miejsce 1.
Koło Gospodyń Wiejskich w Lubczy rozpoczęło swoją działalność w grudniu 2018 roku i ma już za sobą organizację dużych imprez, jak Ogólnopolski Konkurs na Potrawę Regionalną „Sercem gotowane” w Lubczy. Rozpoczęło także inne działania, m.in. stworzenie zespołu ludowego i grupy teatralnej. Członkinie Koła biorą udział w spotkaniach, kursach, warsztatach oraz wydarzeniach kulturalnych organizowanych na terenie gminy Ryglice. Zgodnie z założeniami statutowymi głównym celem działalności Koła jest troska o rozwój kulturowy miejscowości i regionu, a także jego promocja na szerszym forum. W dalszych planach organizacja zamierza skupić się na rozwoju działalności kulturowej poprzez promowanie zapomnianej całorocznej obrzędowości lokalnej, a w szczególności wsi Lubcza oraz przekazywaniu swojej wiedzy i doświadczenia młodemu pokoleniu za pomocą zajęć, warsztatów i innych form edukacyjnych.
Opis potrawy i przepis
Lubecka zupa z lubczykiem to potrawa bazująca na lokalnych składnikach, dostępnych praktycznie w każdym gospodarstwie domowym, w okresie zimowym. I chociaż przepis na zupę jest jeden, za każdym razem smakuje ona inaczej, w zależności, od sposobu podania i jakości wykorzystanych produktów.
Składniki:
•3-4 litry wody
•20 dag wędzonego boczku lub innej wędzonki
•średniej wielkości kość wieprzowa lub wołowa
•50 dag mięsa (może być wołowe, wieprzowe, drobiowe, dawniej stosowano dziczyznę)
•5 średnich marchewek
•2 średnie korzenie pietruszki
•1 mały seler
•5 średnich ziemniaków
•5 dag grzybów leśnych suszonych (mix kozaki czerwone – osiki, borowiki, podgrzybki)
•1 łyżeczka soli
•¼ łyżeczki pieprzu do smaku
•1 gałązka świeżego lubczyku
•½ łyżeczki suszonego lubczyku
•½ łyżeczki zielonej naci pietruszki
•3 listki ziela laurowego
•10 dag sera topionego własnej roboty/ lub np. 2 łyżki śmietany wiejskiej
•1 łyżka masła do smażenia grzybów
•opcjonalnie: 1 kalafior; 1 brokuł
Przygotowanie:
Ugotować wywar na kościach, mięsie wieprzowym z dodatkiem drobno pokrojonego i podsmażonego boczku oraz przypraw: soli pieprzu i suszonego lubczyku. Do przecedzonego wywaru dodać pokrojone w średnią kostkę ziemniaki i inne warzywa, a także podsmażone na maśle grzyby suszone. Całość doprawić świeżym lubczykiem i zaprawić serem topionym lub kwaśną śmietaną.
Tradycja kulinarna potrawy
Przyrządzanie zupy lubeckiej z lubczykiem wiąże się w wielowiekową tradycją i historią regionu. Zupę wyróżnia wiodący składnik – lubczyk, który decyduje o jej niepowtarzalnym smaku i aromacie. Ponadto produkt ten jest dobrze osadzony w regionie i jednocześnie wiąże się z legendą sięgającą XIV wieku. Zgodnie z nią przebywający na tych terenach król Kazimierz Wielki tak zachwycił się smakiem przygotowanej dla niego potrawy bazującej na rosnącym w okolicy zielu, że nazwał je lubczykiem (od miejscowości Lubocza).
Przepis na tę zupę był przekazywany z pokolenia na pokolenie. Każda kobieta, panna czy też mężatka w Lubczy powinna umieć tę potrawę przygotować. Najstarsze wspomnienia dotyczące istnienia zupy z lubczykiem w kuchni rodziców i dziadków sięgają lat 30. XX w. Łączy się z nią wiele lokalnych wspomnień i „sentymentów kulinarnych”. Tradycja jej przyrządzania jest kontynuowana do dnia dzisiejszego. Czynią to przede wszystkim Panie działające w Kole Gospodyń Wiejskich w Lubczy, które przy każdej okazji starają się ją promować.
Zgłaszana potrawa została zarejestrowana przez Ministerstwo Rolnictwa jako produkt tradycyjny.
Walory praktyki kulinarnej
Lubecka zupa z lubczykiem – jest przyrządzana na bazie lokalnych produktów rolnych, dlatego zachowuje tradycyjny smak, zapach i konsystencję. Dostarcza wszystkiego, co jest potrzebne dla zdrowia organizmu. Jej zróżnicowany skład stanowi o jej walorach zdrowotnych i odżywczych.
Zgłaszana potrawa ma również znaczące walory społeczne. Kobiety z Koła spotykają się i wspólnie gotując tę zupę śpiewają stare ludowe melodie i piosenki. Starsze gospodynie zapraszają młodsze, by nauczyć je przyrządzania tej potrawy. W ten sposób nawiązują się więzi międzypokoleniowe, które nie pozwalają na zanikanie starych tradycji (w tym kulinarnych) i zwyczajów.
Wykorzystywanie tylko i wyłącznie produktów z własnego gospodarstwa ma bardzo korzystny wpływ na gospodarkę rolną i stanowi swoistą formę promocji miejscowych produktów rolnych. Warto też wspomnieć, że wykorzystane do przygotowania zupy składniki są ekologiczne, wyhodowane bez użycia syntetycznych nawozów i środków ochrony roślin co ma duże znaczenie dla ochrony środowiska.
***
Zupa Krem z Topinamburu
Zgłaszający praktykę kulinarną:
Koło Gospodyń Wiejskich w Skarżysku Kościelnym, pow. skarżyński, gm. Skarżysko Kościelne
KATEGORIA KONKURSU „POLSKA WIEŚ SMAKUJE”: ZUPY
Miejsce: 2
Koło Gospodyń Wiejskich w Skarżysku Kościelnym powstało w lipcu 2016 r., do Krajowego Rejestru KGW zostało wpisane na początku 2019 r. Liczy 23 członków. Panie w tym Kole pysznie gotują i pięknie śpiewają. Biorą udział w wielu konkursach, imprezach plenerowych i spotkaniach. Podtrzymują tradycje, wracają do dawnych zwyczajów. Koło działało już prężnie w PRL. Prowadziła je wtedy Janina Adamczyk. Były kursy gotowania, pieczenia. Istniała wypożyczalnia zastawy stołowej. Organizowano kuligi, ogniska, pieczenie ziemniaka. Pani Janina specjalizuje się w rękodziele i do dziś wspiera swoje koleżanki z reaktywowanego Koła. Członkinie Koła mogą również liczyć na wsparcie sekretarza KGW Szymona Płusy, o którym mówią, że jest ich „podporą” i zawsze zaraża dobrym humorem. Do tej pory Koło zorganizowało bardzo dużo integracyjnych spotkań tj. andrzejki, ostatki, Dzień Kobiet, kuligi letnie, ogniska i turnieje. Prezentowało się na Wyborach Chłopa Roku w Racławicach. KGW w Skarżysku Kościelnym uświetnia swoimi występami wiele gminnych uroczystości.
Opis potrawy i przepis
Składniki:
•40 dkg oczyszczonego topinamburu
•cebula
•kilka suszonych borowików
•marchew
•pietruszka, seler, por, koperek.
Wszystkie składniki gotujemy do miękkości, blendujemy, doprawiamy pieprzem, lubczykiem i rozlewamy we flaczarki. Podajemy z grzankami z bułki.
Tradycja kulinarna potrawy
Tradycja uprawy topinamburu w Skarżysku Kościelnym sięga lat 60. XX w. Jeden z członków Koła, który jako pierwszy zaczął uprawiać topinambur (od 7 lat na obszarze ok. 2,8 ha), tak wspomina ten czas: „Gdy byłem mały (lata 60. XX w.) w ogródku rosło warzywo, które babcia Hela nazywała słonecznikiem, ponieważ rósł wysoki i pięknie kwitł. Nie było go dużo, ale babcia bardzo o niego dbała, podlewała, okopywała, a późną jesienią przed śniegami wykopywała. Pamiętam jak wieczorami, babcia go czyściła, kroiła i tak jak grzyby suszyła nad kuchnią z kafli rozkładając na siatkach. Po wysuszeniu kręcili topinambur z dziadkiem w maszynce na drobno, następnie babcia pakowała go w torebki i kładła na zapiecek, aby zawsze był suchy. Dziadek zawsze miał z tego parzony napar do picia i starczało im na cały rok. Dziadziuś często mi powtarzał, abym pił ten napar dla zdrowia”.
Koło od lat promuje topinambur na różnych konkursach i w związku z tym miało znaczące sukcesy. Jest to warzywo bardzo zdrowe. Zawiera duże ilości krzemionki, co ma wpływ na dobrą kondycję włosów, skóry i paznokci oraz zapobiega przedwczesnemu starzeniu się skóry. Dzięki zawartości cennych składników tj. witamina C i witaminy z grupy B oraz minerałów: żelaza, potasu, fosforu i miedzi wzmacnia również układ odpornościowy, pomaga w stanach przewlekłego zmęczenia i regeneruje tkanki w układzie kostno-stawowym. Ta niepozorna bulwa zawiera 17% inuliny (wielocukier), która nie jest trawiona przez organizm człowieka, w związku z czym, ma niski indeks glikemiczny i może być wykorzystywana w diecie cukrzycowej. Substancja ta po odpowiednim przygotowaniu w organizmie przekształca się we fruktozę dobrze tolerowaną przez diabetyków. Reguluje stężenie glukozy we krwi. Bulwy można spożywać na surowo, pieczone, gotowane, kiszone, w zalewie słodko winnej oraz przygotowywać wiele dań.
Walory praktyki kulinarnej
Zgłoszona praktyka kulinarna ma walory społeczne i integruje społeczność lokalną dzięki organizowanym co roku przez Koło spotkaniach przy kwitnącym topinamburze. Poza tym przygotowuje dania na imprezy okazjonalne i konkursy, nagrywa audycje o swojej działalności w mediach.
Topinambur ma walory gospodarcze i przyczynia się do zwiększenia dochodów Koła. Panie z kwiatów robią syropy, z biomasy łodyg – pelet, z bulw kiszonki, zupy, dania jarskie, jak również kawę. Mają nadzieję, że po pandemii wszystko sprzedadzą.
Topinambur wykorzystywany do przygotowania potrawy pochodzi z ekologicznego gospodarstwa z certyfikatem, gdzie nie stosuje się żadnych nawozów sztucznych ani oprysków. Przy tego typu uprawach środowisko nie jest nadmiernie eksploatowane, pozwala zachować bioróżnorodność.
Zgłoszona praktyka kulinarna ma walory kulturowe i przyczynia się do zachowania i rozwoju kultury Skarżyska Kościelnego dzięki organizacji (co roku) spotkania fanów topinamburu z występami artystycznymi i oczywiście piosenkami o topinamburze.
***
Zupa „ Rzodkie Ziemnioki”
Zgłaszający praktykę kulinarną: Gospodarstwo Rolne Teresa Rygielska w Smęgorzewie, pow. dąbrowski, gm. Dąbrowa Tarnowska
KATEGORIA KONKURSU „POLSKA WIEŚ SMAKUJE”: ZUPY
Miejsce: 3
Wieś Smęgorzów, gdzie znajduje się gospodarstwo rolne, posiada charakter typowo rolniczy wpisujący się w specyfikę regionu Małopolski. Zajmuje obszar Powiatu Dąbrowa Tarnowska na terenie Województwa Małopolskiego. Tradycyjne gospodarstwo wielopokoleniowe – wspólnie mieszkający pod jednym dachem: dziadkowie, dzieci i wnuki – liczy 7 osób. Mimo, że gospodarstwo ma obecnie niewiele bo ponad hektar, uprawiane są zboża i kukurydza, warzywa, tradycyjne sady owocowe, utrzymywane są w dobrej kulturze rolnej. Dla potrzeb rodziny hodowane są świnie, krowy i drób. Wszystko to stanowi spuściznę kulturową opartą na prostym gospodarowaniu, zgodnym z prawami natury.
Opis potrawy i przepis
„Rzodkie ziemnioki” to tradycyjna zupa na bazie lokalnych produktów jak ziemniaki, warzywa oraz żeberka wędzone wieprzowe. Sposób przygotowania tej zupy jest oparty o następujące
Składniki:
•3-4 litry wody
•½ kg wędzonych żeberek wieprzowych ze świni z chowu z własnego gospodarstwa, wędzone w domowej wędzarni
•10 średniej wielkości ziemniaków najlepiej odmiany Lord
•4 średnie marchewki z upraw własnego gospodarstwa
•3 średnie korzenie pietruszki z upraw z własnego gospodarstwa
•1 mały seler z upraw z własnego gospodarstwa
•1 cebula lub kawałek pora z upraw z własnego gospodarstwa
•2-3 średnie ząbki czosnku
•2-3 liście laurowe suszone
•5-6 ziaren ziela angielskiego
•Sól i pieprz do smaku
•Szczypta cząbru suszonego lub kilka listów świeżego z przydomowego ogródka
•½ łyżeczki suszonego lubczyku albo świeże liście z przydomowego ogródka.
•1 łyżka gęstej wiejskiej śmietany zbieranego z mleka od krowy własnego chowu
•łyżka posiekanej natki pietruszki z przydomowego ogródka.
Sposób przygotowania zupy:
Odmierzamy 3-4 litry zimnej wody i zalewamy nią żeberka wędzone ze świni z własnego chowu, dodając liście laurowe, ziele angielskie, sól i pieprz i to razem gotujemy aż do miękkości mięsa. Ugotowane żeberka odstawiamy do przestudzenia, wywar przecedzamy przez sito. Następnie do czystego wywaru dodajemy pokrojone w grubą kostkę warzywa : ziemniaki, marchewki, pietruszki, seler i na końcu por. Gotujemy na średnim ogniu aż warzywa zmiękną, średnio przez około ½ godziny. Przestudzone żeberka, kroimy w średniej wielkości kostkę i dodajemy do gotującej się zupy. Dodajemy również jeszcze raz sól i pieprz do smaku oraz kilka listków świeżego lub szczyptę suszonego cząbru. Gotujemy do 10 minut. W tym czasie cebulkę kroimy w kostkę i przysmażamy na złoty kolor na masełku domowej roboty wraz z ząbkami czosnku. Podsmażone warzywa dodajemy pod koniec do gotującej się zupy. Do gotowej przestudzonej zupy, dodajemy gęstą wiejską śmietanę i posypujemy świeżą natką pietruszki.
Tradycja kulinarna potrawy
„Rzodkie Ziemnioki” – nazwa tej zupy, jest charakterystyczna dla wsi Smęgorzów w Powiecie Dąbrowa Tarnowskim w woj. małopolskim. Zupa lokalnie przyjęła się w domostwach wsi Smęgorzów. Tak tą zupę nazywały babcie, potem matki, a obecnie najmłodsi mieszkańcy wsi. Dlaczego „Rzodkie Ziemnioki”? Jest to zupa, której bazą są ziemniaki, niezbyt gęsta, ale oparta na zdrowych, prostych produktach pochodzących z własnego gospodarstwa jak: wieprzowe wędzone żeberka, ziemniaki, warzywa i zioła. Na pewno zdecydowanego smaku tej zupie, dodają właśnie wędzone żeberka oraz użyty cząber. Potrawa ta wpisała się na stałe w klimat tradycyjnych imprez lokalnych na terenie Powiśla Dąbrowskiego np. „Święto Ziemniaka”. Impreza ta jest już cykliczną ofertą zarówno dla samych mieszkańców wsi Smęgorzów jak i dla turystów, i odbywa się we wrześniu. „Święto Ziemniaka”- to promocja lokalnego produktu opartego na tradycji upraw ziemniaka w rejonie typowo rolniczym jakim jest Powiśle Dąbrowskie w Małopolsce.
„Rzodkie Ziemnioki” to sycąca zupa, która śmiało może stanowić jednogarnkowe danie. Wiadomo, że głównym składnikiem były i są ziemniaki i to one również nadają smak całej potrawie. Zupa była obecna od zawsze w rodzinie Teresy Rygielskiej oraz sąsiednich domostwach, ale przez te wszystkie lata była modyfikowana, czy to ze względu na panującą biedę w okresie przednówka, czasy wojny, czy czasy PRL-u . Czasami była więc zupą postną bez mięsa, czasem wzbogacana kapustą, leśnymi grzybami, a nawet drobiem. Ale w obecnej formie, jaką nauczyła Zgłaszającą babcia, gotuje ją do dziś dla swojej rodziny. I w taki sposób przygotowywana jest w wielu rodzinach na terenie tej małej ojczyzny. Dużym plusem, jest to, że ta zupa jest rozpowszechniana poprzez emigrację ludności do różnych zakątków Polski i świata.
W naszej tradycji zupa jest zwykle pierwszym daniem obiadu. Podczas gotowania warzyw, mięs i kości uwalnia się znaczna ilość zawartych w nich składników, bez takiego przygotowania niektóre z nich nie zostałyby wchłonięte przez układ pokarmowy człowieka. Dlatego zupy są daniem bogatym w niezbędne składniki. Trudno wyobrazić sobie, aby w naszej codziennej diecie zabrakło właśnie tej potrawy, sytej i rozgrzewającej zupy. Zdecydowanego smaku dodają tu wędzone żeberka oraz odmiana ziemniaka Lord, który jest twardy i nie rozpada się podczas gotowania, ponadto posiada małą zawartość skrobi. Może być też odmiana Irys, która jest odmianą wczesną, równie smaczną co Lord, ale jest zdecydowanie bardziej delikatna (krucha). Smak zupy wzbogacają warzywa, jak marchew, pietruszka czy seler oraz różnego rodzaju zioła tj. świeży lub suszony cząber.
Walory praktyki kulinarnej
W 2012 roku, burmistrz zaproponował gospodyniom, aby wieś Smęgorzów przygotowała festyn, ale z jakimś przewodnim tematem. Skoro to był wrzesień, a wrzesień to kopanie ziemniaków to ustalono, że będzie to tradycyjny ziemniak. I tak powstało „Święto Ziemniaka”, które od 8 lat organizowane jest cyklicznie we wrześniu. Pomysły na przygotowanie potraw z ziemniaków było naprawdę sporo: pyzy, kluski, kopytka, pączki, frytki. Wtedy również wzięto pod uwagę lokalną prostą kuchnię naszych babć i tak zupa „Rzodkie ziemnioki” stała się filarem tej lokalnej imprezy. Obecnie, mieszkańcy wsi nie wyobrażają sobie świętowania bez tej potrawy, ponieważ ta zupa przyciąga coraz więcej turystów spoza terenu gminy Dąbrowa Tarnowska.
Po sukcesie na lokalnych imprezach plenerowych i powiatowych przyszedł moment, kiedy zupa stała się produktem tradycyjnym oraz wpisała się jako specjał regionu Powiśla Dąbrowskiego. Cyklicznie już Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Karniowicach, Oddział Powiatowy w Dąbrowie Tarnowskiej zaprasza Zgłaszającą do przygotowania i serwowania zupy podczas Konferencji Rolniczych. Wieloletnia impreza sportowa dla rodzin „Biegnij Dąbrowo”, również uzupełnia dietę uczestników tą pożywną i rozgrzewająca zupą. Licznie organizowane lokalne uroczystości i oprawy wielu imprez pozwalają Zgłaszającej na przygotowanie tej zupy jako podstawowego elementu kulinarnego, wzbogacającego ten region i dodatkowy dochód dla Gospodarstwa Rolnego Teresy Rygielskiej.
Warto dodać, że wszystkie użyte do przygotowania zupy produkty to lokalnie uprawiane warzywa i przyprawy na terenie własnego gospodarstwa we wsi Smęgorzów. Pod potrzeby zaspokajania własnej produkcji Zgłaszająca stara się w zgodzie z naturą prowadzić uprawę warzyw i hodowlę dla swojej rodziny. Domowa wędzarnia, w której przygotowuje bazę
pod swoją zupę, czyli wędzone żeberka, od pokoleń wykorzystywana jest w rodzinie Pani Teresy. Ponadto ma swój ziołowy ogródek z wieloma ziołami , które używa w kuchni, w tym lubczyk, cząber czy pietruszka.
W roku 2019, zupa „Rzodkie ziemnioki” została wpisana na Listę Produktów Tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, jako produkt z 25 letnią tradycją. Zupa ta, ze względu na specyficzne walory smakowe, dzięki dobrej odmianie ziemniaków i domowym wędzonym żeberkom, jest bogatą wersją popularnej zupy ziemniaczanej. Nazywana różnie, ziemniaczaną, kartoflanką, francuską zupą z ziemniakami, pyrówką. Jest tak znana na całym świecie, iż nie wyobrażamy sobie bez niej naszej codziennej kuchni. Choć zadomowiła się u nas parę wieków temu i przygotowywana jest na wiele sposobów, można śmiało rzec, że stanowi spuściznę kulturową naszych pokoleń. Robert Makłowicz – krytyk kulinarny i podróżnik docenił smak tej tradycyjnej zupy podczas prezentacji swojej nowej książki podróżniczo-kulinarnej w Dąbrowie Tarnowskiej w 2018 roku.
Ponadto wspólnie ze Stowarzyszeniem Kobiet Wsi Smęgorzów, prowadzone są kulinarne warsztaty organizowane z różnych projektów unijnych pod kątem edukacji dzieci i młodzieży szkolnej. Jest to edukacja, dzięki, której młodzi ludzie poznają tradycyjną kuchnię charakterystyczną dla tego regionu. Warto wspomnieć, że zupa ta jest już w kilku publikacjach promujących region Dąbrowski – „Smaki i Zapachy Powiśla Dąbrowskiego” wydana przez Stowarzyszenie Samorządów Powiatu Dąbrowskiego w 2017 roku, „Wędrówki Kulinarne po Małopolsce”, „Tradycje Kulinarne Regionu Tarnowskiego” wydane przez gazetę Krakowską w 2016 r. oraz wydawnictwo „Turystyczny Szlak Dobrego Smaku”.
