W zbiorach biblioteki znajdują się dwie cenne kolekcje: stare druki (828 woluminów z XVI–XVIII wieku) i polonica XIX-wieczne (około 8200 woluminów), które tworzą Narodowy Zasób Biblioteczny. W tym miejscu chcemy Państwu prezentować najciekawsze i najcenniejsze kolekcje, które biblioteka posiada w swych zbiorach. Zapraszamy również do odwiedzenia Biblioteki NIKIDW Oddział w Puławach, gdzie czytelnicy mają możliwość bezpośrednio zapoznać się z wybranymi tytułami.
***
„22 stycznia 1863” – Piłsudski, Józef (1867-1935)
Poznań 1913
O tym, że Józef Klemens Piłsudski to wybitny polski działacz społeczny i niepodległościowy, żołnierz, polityk, mąż stanu wie z pewnością każdy Polak. Niektórzy znają szczegółowo Jego życiorys, karierę polityczną i dorobek życiowy natomiast niewielu wie, że Piłsudski pisał książki. Jedną z takich publikacji, dostępną w Bibliotece Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi, jest prezentowane dzieło:
Józef Piłsudski urodził się 5 grudnia 1867 w Zułowie pod Wilnem – zmarł 12 maja 1935 w Warszawie. Pochodził z rodziny o tradycjach patriotycznych. Ojciec, Józef Wincenty (1833–1902), był podczas powstania w 1863 komisarzem Rządu Narodowego w powiecie rosieńskim zaś matka – Maria z Billewiczów (1842–1884) – pochodziła ze znanego rodu szlacheckiego herbu Mogiła. Rodzice zawarli związek małżeński po wybuchu powstania styczniowego (23 kwietnia 1863).
Piłsudski w Wilnie skończył gimnazjum, następnie w Charkowie 1885 rozpoczął studia medyczne na tamtejszym Uniwersytecie, gdzie zaczął działalność konspiracyjną w niepodległościowych organizacjach studenckich. Aresztowany i zsyłany karnie przez władze carskie zawsze trafiał na innych zesłańców Polaków, byłych powstańców styczniowych. I zapewne z tego powodu wzięła się chęć udokumentowania, zebrania, napisania i wydania w 1913 roku pracy o Powstaniu Styczniowym.
Zanim powstała książka Józef Piłsudski przewertował skrupulatnie wiele dokumentów i materiałów dotyczących niewątpliwie jednego z największych historycznych zrywów patriotycznych Polaków. Badał ten okres historyczny szukając dowodów na to, że walka w 1863 roku, nie była z góry przegrana, tylko źle przygotowana nieumiejętnie prowadzona i nie wykorzystano w niej wszystkich możliwości.
Józef Piłsudski w swoich wykładach na krakowskiej Szkole Nauk Politycznych w 1912 i 1913 roku podkreślał, że przy nierównej walce z zaborcą, mając na uwadze niedostatki środków materialnych, należy położyć nacisk na duchową stronę walki. Uwzględnić trzeba również potrzeby tworzenia własnego wojska choćby w warunkach niewoli. Zagrzewał on swymi wystąpieniami naród do podjęcia kolejnych polskich bojów, żartując po swojemu, dosadnie, z osłabłych duchem: „W trzech sosnach dzisiejszy nasz rodak zabłądzi, a do konia podchodzi jak do tygrysa”.
J. Piłsudski napisał „22 stycznia 1863” rok przed wybuchem I wojny światowej. Praca została wydana jeszcze w 1913 r. przez poznańskiego księgarza Karola Rzepeckiego, który z redakcyjną pomocą dr. Mariana Kukiela (historyka i późniejszego generała) zamierzał wydrukować cały cykl tomików uznanych autorów biegłych w historii pod wspólnym tytułem:
„Boje polskie. Ilustrowane epizody, obrazy, portrety historyczne z dziejów naszych wojen narodowych”. Józef Piłsudski mimo natłoku prac organizacyjno-wojskowych i politycznych podjął się napisania I tomu do powyższego wydawnictwa.
W oryginalny sposób połączył Piłsudski w książce historyczną fakturę zdarzeń nocy z 22 stycznia 1863 roku z literackim opisem. Za główny cel obrał sobie również zaznajomienie społeczeństwa z historią wojskowości polskiej, gdyż do tego przykładał dużą wagę.
W liście do Aleksandry Szczerbińskiej z dnia 18. IX. 1913 r. napisał o tym: „Nie mogę się zdobyć na plan, jak samą noc 22 stycznia opisywać, od czego zacząć, jak temat brać? Czy poszczególne sceny obrazować, czy dawać cyfry i dane z krytyką, a dopóki na planie i metodzie pisania nie zatrzymałem się – dopóty i pisać trudno…”
Książkę Piłsudskiego zilustrowali 12 rysunkami w tekście Henryk Minkiewicz-Odrowąż [generał dywizji Wojska Polskiego, dowódca Korpusu Ochrony Pogranicza, kawaler Orderu Virtuti Militari] i Edward Rydz [ps. „Śmigły” – polski wojskowy, polityk, marszałek Polski, generalny inspektor Sił Zbrojnych, Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych w wojnie obronnej 1939].
Cykl Boje Polskie których pierwszym, inauguracyjnym tomem było wydawnictwo Józefa Piłsudskiego „22 stycznia 1863” wydane na 50-lecie Powstania Styczniowego, liczył później już tylko dwie prace innych autorów, gdyż na przeszkodzie w realizacji zamierzeń edytorskich stanęła I Wojna Światowa.
Piłsudski pisząc tę książkę podkreślał, że jego intencją było zbudowanie mostu między pokoleniem wówczas żyjącym a pokoleniem 1863 r. Zawarł to w słowach : „Zginęliście nie darmo i nauka dla nas ze śmierci Waszej płynąć może”.
W 158 rocznicę wybuchu Powstania 1863 przypadającą 22 stycznia warto wspomnieć, iż Powstanie Styczniowe [1863-1864] było najdłużej trwającym zrywem niepodległościowym skierowanym przeciwko jednemu z zaborców – Rosji w epoce porozbiorowej, na który złożyło się ponad 1200 bitew i potyczek. Wzięło w nich udział ponad 200 tysięcy powstańców, skupionych w licznych oddziałach. Do walki wciągnęło wszystkie warstwy społeczeństwa. Odcisnęło się silnie na ówczesnych stosunkach międzynarodowych, a wreszcie spowodowało ogromny przełom społeczny i ideowy w dziejach narodowych, co wywarło decydujący wpływ na rozwój nowoczesnego społeczeństwa polskiego.
Zbiory Biblioteki Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi zapraszają do lektury tej i innych książek dotyczących Powstania Styczniowego. Warto dodać, że w 2018 roku nakładem Centralnej Biblioteki Rolniczej im. Michała Oczapowskiego w Warszawie wydano liczący 110 stron reprint dzieła Józefa Piłsudskiego (1867-1935) – „22 stycznia 1863” z ilustracjami.
Fot. Domena publiczna polona.pl
