W zbiorach biblioteki znajdują się dwie cenne kolekcje: stare druki (828 woluminów z XVI–XVIII wieku) i polonica XIX-wieczne (około 8200 woluminów), które tworzą Narodowy Zasób Biblioteczny. W tym miejscu chcemy Państwu prezentować najciekawsze i najcenniejsze kolekcje, które biblioteka posiada w swych zbiorach. Zapraszamy również do odwiedzenia Biblioteki NIKIDW Oddział w Puławach, gdzie czytelnicy mają możliwość bezpośrednio zapoznać się z wybranymi tytułami.
***
Jan Słomka
Pamiętniki włościanina. Od pańszczyzny do dni dzisiejszych. Kraków, 1912
Pamiętniki od dawna są wysoko cenione przez czytelników i historyków, dają bowiem możliwość niemal bezpośredniego obcowania duchowego z ludźmi, poznawania ich myśli i opinii o ludziach, a także zwierzeń o samych sobie. Zaznajamiają z odległymi co do czasu i przestrzeni stosunkami i pozwalają wczuwać się w nie przy pomocy świadków naocznych, a nawet samych działaczy i twórców wypadków.
W zbiorach biblioteki Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi można zaleźć bogactwo wartościowych historycznie publikacji pamiętnikarskich. Jedną z ciekawszych i godnych polecenia pozycji są wspomnienia Jana Słomki „Pamiętniki włościanina: od pańszczyzny do dni dzisiejszych”, wydane po raz pierwszy w Krakowie w 1912 roku.
„Pamiętnik Jana Słomki jest pracą godną uwagi i szacunku ze strony całego społeczeństwa. Może ta książka zaciekawić, pouczyć i otuchy dodać tak ludziom wykształconym, jak i włościanom. Dowiedzieć się z niej można, skąd wyszedł nasz chłop w jakich warunkach i pod jakimi wpływami się rozwijał, dokąd już obecnie doszedł. Sama odległość tej drogi i głębokość przemiany całej istoty duchowej i kultury materialnej chłopa musi budzić zainteresowanie” – pisał w przedmowie do wydania I Franciszek Bujak.
Pamiętnik Jana Słomki rozpoczyna się wspomnieniami z okresu powstania chłopskiego w Galicji z 1846 roku, które „owiało swą zgrozą pierwsze lata dziecięstwa” autora. Przewija się tu także obraz powstania styczniowego i pierwszej wojny światowej. Oprócz wątków historyczno-politycznych dzieło zawiera też informacje na temat życia i obyczajów ludzi żyjących wówczas na galicyjskiej wsi. Dotyczą one między innymi: wyposażenia mieszkań, stosowanych wówczas narzędzi i maszyn rolniczych, rzemiosła, handlu czy sposobu spędzania wolnego czasu. Na podstawie życiorysu jednego człowieka i jednej osady przedstawione są tutaj zmiany, jakie dokonały się na wsi w ciągu prawie 70 lat.
Autor, który uczęszczał do szkoły zaledwie „przez dwie zimy” opisał wszystko w bardzo prosty i przystępny sposób. Znakomita pamięć pozwoliła mu na dokładne przedstawienie swojego życia od chwili, gdy jako 6-letni pastuszek wypasał bydło, aż do chwili objęcia przez niego stanowiska wójta. W jego wspomnieniach ukazany jest obraz przeciętnej gminy, która początkowo obfitowała w analfabetów „bez jednej lampy i bez jednego zegara” by przeobrazić się jak poczwarka w świetlanego motyla, w dzisiejszą gminę, rozkutą z kajdanów rozbiorów, gminę wolnych obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, pełną domów murowanych, z piękną szkołą, z Kółkiem Rolniczem, z nieżydowską cegielnią, z rzeźnią, z kasą pożyczkową, ze strażą pożarną…”
Jan Słomka cieszył się ogromnym szacunkiem nie tylko wśród mieszkańców rodzinnej wsi, ale i całej okolicy. Odznaczał się statecznością, gospodarnością i przedsiębiorczością. Był człowiekiem oczytanym i otwartym na wszelkie nowości i udogodnienia. Przewodził w okolicy w dążeniu do uświadamiania narodowego i postępu.
„Pamiętniki włościanina” zostały wydane po raz pierwszy w 1912 roku. Kolejne wznowienia pochodzą z roku 1929, 1983, 1991, 2008, 2012 i 2020. Biblioteka Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi posiada w swoich zbiorach pierwsze – najcenniejsze – wydanie z 1912 oraz dwa kolejne z 1929 [wyd. II] czy z 1983 [wyd. III].
Oprac. Bogusław Wiśniewski
Oprac. red. Joanna Radziewicz
