W zbiorach biblioteki znajdują się dwie cenne kolekcje: stare druki (828 woluminów z XVI–XVIII wieku) i polonica XIX-wieczne (około 8200 woluminów), które tworzą Narodowy Zasób Biblioteczny. W tym miejscu chcemy Państwu prezentować najciekawsze i najcenniejsze kolekcje, które biblioteka posiada w swych zbiorach. Zapraszamy również do odwiedzenia Biblioteki NIKIDW Oddział w Puławach, gdzie czytelnicy mają możliwość bezpośrednio zapoznać się z wybranymi tytułami.
***
Kolberg, Oskar (1814-1890)
„Lud : jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce”.
Kultura ludowa której jednym z fundamentów jest ludowa tradycja duchowa i artystyczna w najogólniejszym sensie to kultura niższych warstw społeczeństwa. W węższym rozumieniu to suma wytworów ukształtowanych w ramach wiejskiej społeczności lokalnej, zbiór wzorów, norm i wartości rozwiniętych przez warstwę chłopską czyli najprostszy i najbardziej pierwotny model kultury.
Jednym z największych i najbardziej znanych antropologów kultury i prekursorem w tej dziedzinie był niewątpliwie Polak z wyboru [tak o sobie mówił] – Oskar Kolberg. Polskę pokochał w najtrudniejszych dla niej czasach, kiedy skazano ją na nieistnienie. Latami wędrował po polskich wsiach i zbierał wiedzę na temat polskiej twórczości ludowej.
Henryk Oskar Kolberg urodzony 22 lutego 1814 w Przysusze – zmarł 3 czerwca 1890 w Krakowie – to etnograf, folklorysta, kompozytor – uznawany powszechnie za twórcę źródłowych podstaw współczesnych nauk o kulturze: etnografii i etnologii, folklorystyki, etnomuzykologii, językoznawstwa. Pochodził z rodziny cudzoziemskiej. Tak pisał o sobie :
„Urodziłem się w miasteczku Przysusze, (…) na rynku polskim – bo są tam trzy rynki: polski, żydowski i niemiecki (…). Pamiętam, żem miał mamkę Zuskę wieśniaczkę, która mi ciągle nad kołyską wyśpiewywała”.
Jego ojciec Juliusz Kolberg (1776-1831), urodzony w Meklemburgi, był kartografem, geodetą, metrologiem, profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. Matka pochodziła ze spolonizowanej rodziny emigrantów z Francji. W latach 1810-1817 Kolbergowie mieszkali w Przysusze, gdzie Juliusz pracował jako zarządca zakładów hutniczych w dobrach należących do Ignacego Dembińskiego.
Lata młodzieńcze i okres nauki spędził w Warszawie, gdzie uczył się w Liceum Warszawskim oraz doskonalił talent muzyczny m.in. u Józefa Elsnera (nauczyciela Fryderyka Chopina). Szczególny wpływ na zainteresowania muzyczne Oskara Kolberga wywarła jego młodzieńcza znajomość z samym Fryderykiem Chopinem. Oskar Kolberg był świadkiem początków kariery muzycznej Fryderyka i do końca życia pozostał zafascynowany twórczością pianisty.
Studiował też w Berlinie w Akademii Handlowej, równocześnie ucząc się tam kompozycji i teorii muzyki.
Kolberg był też nauczycielem muzyki w domach prywatnych. Znał dobrze warszawskie środowisko artystyczne – literatów i malarzy z kręgu romantycznych entuzjastów ludowości. Sam komponując również koncertował oraz był krytykiem muzycznym.
W 1839 roku odbył pierwszą wyprawę badawczą na Mazowsze i rozpoczął prace nad dokumentacją folkloru muzycznego. Zbierając i dokumentując pieśni, szczególną wagę przykładał do wierności zapisu melodii.
Czas swój dzielił na realizację zainteresowań folklorem i na własną twórczość kompozytorską. Jego spuścizna muzyczna obejmuje utwory inspirowane motywami ludowymi, pieśni na głos, kompozycje fortepianowe i kompozycje sceniczne.
Zebrane i opracowane przez Kolberga pieśni ukazywały się w zbiorach zeszytowych – „Pieśni ludu polskiego” jako zbiór ballad i melodii tanecznych z przyśpiewkami w wariantach z różnych regionów Polski.
Zostały one przyjęte entuzjastycznie i bardzo wysoko ocenione. Kolberg planował wydawanie dalszych tomów pieśni, jednak do kontynuacji serii w systematycznym układzie nie doszło.
Dla nauki i kultury polskiej za bezcenny zespół materiałów źródłowych, które opracował i realizował w swoim programie badań folklorystycznych i etnograficznych uznaje się wielotomowe dzieło Oskara Kolberga „Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce.”
Biblioteka Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi posiada w swoich zbiorach kilkanaście tomów tej publikacji.
Dzieło Kolberga przedstawia stan kultury ludowej w XIX w. z całego terytorium dawnej Rzeczypospolitej, jej zróżnicowanie regionalne i bogactwo. Żaden inny naród europejski nie ma takiego zespołu źródeł z tej epoki, zwłaszcza z zakresu muzyki ludowej, opracowanego według systematycznie realizowanego planu.
Lud: Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni i tańce to kilkadziesiąt tomów , z których każdy jest osobną monografią, poświęconą innemu regionowi w Polsce. Pierwszą opublikowaną w 1865 roku była książka dotycząca obszaru sandomierskiego. Na wydawnictwo Kolberga składa się około:
– 12 tys. pieśni,
– 1250 podań,
– 670 bajek,
– 2700 przysłów,
– 350 zagadek,
– 15 ludowych widowisk,
– i wiele innych zapisów kultury ludowej.
Kolberg tak pisał w swoim dziele: „Oddaję nutę w nieskażonej prostocie (tj. o ile skażenie nie pochodzi z winy śpiewających) tak jak wybiegła z ust ludu, bez żadnego przystroju harmo¬nijnego, bo mam przekonanie, że najdzielniejszą jest w samorodnej, niczem nie zmąconej czystości jak ją natura natchnęła”.
Za życia Kolberga wyszły w okresie 1857-1890 – 33 tomy. Wydawał je dzięki subwencjom m.in. od Kasy Pomocy Naukowej im. J. Mianowskiego na druk monografii Mazowsze. Krakowskie Towarzystwo Naukowe opłaciło wydanie monografii okolic Krakowa.
W latach 60. XX wieku Polska Akademia Nauk rozpoczęła wydawanie kolejnych tomów „Ludu”, z których część możecie Państwo znaleźć w zbiorach Biblioteki Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi.
Obecnie wydaje je Instytut im. Oskara Kolberga, który wydał 86 tomów wraz z indeksami i dodatkami.
W dniu swojej śmierci Oskar Kolberg mówił : „Umieram, Bogu dzięki, z tą pociechą, że według sił moich zrobiłem za życia, co mogłem, że nikt mię za próżniaka nie ma i mieć nie będzie, a to, co po sobie zostawiam, przyda się ludziom na długo”.
Zmarł 3 czerwca 1890 roku, pochowany został na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Dokumentacja zgromadzona przez Oskara Kolberga już od ponad 150 lat służy, zgodnie z zamierzeniem autora, przede wszystkim naszej etnografii, folklorystyce i etnomuzykologii, stanowiąc bezcenne źródło do dziejów kultury narodowej.
Samym opracowaniem i wydaniem tej spuścizny zajmuje się Instytut im. Oskara Kolberga w Poznaniu.
Natomiast Biblioteka Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi w Puławach zaprasza do swojej siedziby przy ul. Czartoryskich 8, by móc w formie papierowej i elektronicznej zapoznać się z dorobkiem Wielkiego Polaka Etnografa.
Oprac. Bogusław Wiśniewski
Red. Aleksandra Szymańska
