25 sierpnia obchodzony jest Dzień Haftów Regionalnych. Warto poznać piękno
i różnorodność polskich haftów ludowych.
Szczytowy rozwój polskiego stroju ludowego, a tym samym jego zdobnictwa, przypada na przełom XIX i XX wieku. W tym czasie zamożniejsi mieszkańcy wsi zaczęli przywiązywać większą wagę do estetyki swojej odzieży. Zdobienie strojów ludowych odbywało się w dwojaki sposób: przez wzbogacenie i rozbudowanie form dotychczas stosowanych oraz przyjmowanie i zapożyczanie nowych wzorów z kultury warstw elitarnych. W obu przypadkach odbywało się to w ramach obowiązujących w danym regionie kanonów estetycznych oraz w oparciu o rodzime tradycje.
Haftem zajmowały się przede wszystkim wiejskie kobiety i dziewczyny, które tkały, szyły, haftowały i wykonywały koronki na potrzeby własnej rodziny. W dużo mniejszym stopniu korzystano z usług wykwalifikowanych twórców, którzy zajmowali się tą sztuką zawodowo.
Zdobnictwo polskich strojów ludowych charakteryzuje się dużą różnorodnością. Podstawowe sposoby przystrajania to: haft, koronki, naszycia, szamerunki i aplikacje. Haft powstał z konstrukcyjnego zszywania dwóch części tkaniny, początkowo miał wyłącznie układ pasowy i był związany ze strukturą tkaniny. Powstałe z czasem wyszycia występujące w polskiej kulturze ludowej można podzielić na dwie grupy. Należą do nich hafty liczone, związane ściśle ze strukturą płótna (haft tkacki, przewlekany, krzyżykowy) oraz hafty swobodnie nakładane na dowolny materiał (haft płaski, angielski, wykonany ściegiem dzierganym lub łańcuszkowym).
Starsze hafty liczone charakteryzowały się geometryzacją motywów o kształtach wolut, krzyżyków, gwiazd, kółek, rombów, linii łamanych oraz roślin. Kiedyś występowały one na terenie całej Polski, a obecnie są związane ze strojami: kurpiowskim, krzczonowskim, opoczyńskim oraz górali Beskidu Śląskiego.
W haftach swobodnie nakładanych przeważały motywy roślinne oparte w dużym stopniu na wzornictwie renesansowym, barokowym i haftach ogólnoeuropejskich XIX i XX wieku. Wykonywane były różnokolorowymi nićmi wełnianymi, bawełnianymi, lnianymi, jedwabnymi i złotymi na batyście, aksamicie, płótnie, suknie, skórze i jedwabiu. Do tego typu haftów należą również wypukłe hafty srebrne i złote, które przeszły do ludu z klasztorów i miast.
Odrębną pozycję wśród ludowych haftów zajmują hafty tiulowe rozpowszechnione na wsi polskiej w XIX wieku. Zdobiły one głównie czepce kobiece np. w stroju kurpiowskim, opoczyńskim i biskupiańskim. W Wielkopolsce używano ich także do upiększania gorsików i zapasek. Najczęściej wykorzystywano wzory kwiatowe, winne grona, gwiazdy, większe i mniejsze kółka. Hafty te były swobodnie komponowane na materiale, nie ograniczone jego strukturą. Najczęściej stosowano haft atłasowy i dziurkowy. Wykonywano go białą bawełnianą nitką.
W Wielkopolsce jeszcze w połowie XIX wieku powszechny był haft nasnuwany (snuki). Zdobiono nim czepce, krezy, zapaski oraz koszule. Powojenne snuki były wykonywane prawie wyłącznie na bieliźnie stołowej, kościelnej oraz na dekoracyjnych serwetkach i kołnierzykach. W początkach XX wieku ten rodzaj haftu zaczął zanikać pod wpływem wchodzącego w modę i znacznie łatwiejszego haftu na tiulu.
Z kolei w regionie łowickim około 1924 roku pojawił się haft koralikowy. Ten sposób zdobienia staników kiecek, aksamitów kiecek, a także spencerków, bluzek, rękawów i pończoch szybko zyskał wiele zwolenniczek. Do wyszywania wykorzystywano różnokolorowe paciorki, które przybierały najczęściej formy kwiatowe. Hafty koralikowe zdobiły też aksamitne kobiece gorsety stroju rzeszowskiego. Były one zwykle utrzymane w jednolitej kolorystyce, najczęściej białej lub srebrnej. Na gorsetach starszego typu dominowały elementy geometryczne ułożone pasowo lub delikatnie wydłużone motywy roślinne. Z czasem ich miejsce zajęły kompozycje kwiatowe lub utworzone z motywów uważanych za orientalne, które pokrywały niekiedy całą powierzchnię gorsetu.
W polskim stroju ludowym funkcja zdobnicza haftu była urozmaicona, ale jego rozmieszczenie raczej stałe i funkcjonalne. Na koszulach umieszczano go na kołnierzykach, mankietach, przyramkach, niekiedy na przodach, rzadko na rękawach. Piękne haftowane wzory zdobiły dolne części spódnic i brzegi zapasek, często pokrywały całą powierzchnię kobiecych czepków. W kaftanach, gorsetach, sukmanach i na kożuchach tworzyły rozmieszczone wzdłuż ich brzegów szlaki. Znajdowały się również na kołnierzach, mankietach czy wlotach kieszeni. Na spodniach umieszczano je w ich górnej przedniej części i miały zwykle formę parzenic.
Między innymi na Górnym Śląsku haftami, oprócz odzieży ozdabiano również domowe tekstylia – pościel, obrusy i serwety, którymi nakrywano meble w pokoju paradnym. Hafty płaskie miały najczęściej motywy roślinne, natomiast w haftach krzyżykowych dominowały wzory geometryczne i zgeometryczne. W tym regionie charakterystyczne były też makatki wieszane w kuchni, przedstawiające różne scenki rodzajowe, zwykle wyszywane sznureczkiem, najczęściej niebieskimi lub czerwonymi nićmi.
Polskim haftem ludowym do dziś zachwyca się cały świat. Kolorowe kwiaty zdobiące stroje ludowe, kunsztowne wzory i niezwykłe połączenia barw zainspirowały największe domy mody. Obecnie w sklepach znajdziemy szeroki wybór sukienek, koszul, marynarek, a nawet butów z haftowanymi motywami. Oprócz tego niezwykłe haftowane arcydzieła są dziełem lokalnych twórców ludowych, którzy w ten sposób pokazują piękno i tradycję polskiego folkloru. Warto więc skorzystać z ich oferty i zapatrzyć się w te piękne i oryginalne akcesoria.
Tekst: Joanna Radziewicz
Fot. polona.pl – domena publiczna
Źródła:
1. http://pisanezalasem.pl/haft-ludowy/
2. naludowo.pl
3. Piskorz-Branekova E.: Polskie hafty i koronki. Warszawa, , 2009.
