W wydanej przez Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi publikacji Chłopi polscy na przestrzeni wieków. Stan badań i perspektywy badawcze, pod redakcją prof. Jolanty Załęczny i prof. Mateusza Wyżgi, autorzy podjęli się opracowania wielu istotnych kwestii związanych z historią i tożsamością polskiej wsi.
W zamieszczonym w powyższej publikacji artykule „O rząd chłopskich dusz w dwudziestoleciu międzywojennym”, prof. Jolanta Załęczny poruszyła temat dotyczący starań podejmowanych przez ruch ludowy w kwestii budzenia społeczno-politycznej świadomości chłopów. Jest to kolejny istotny element w kwestii narracji dziejów kultury chłopskiej.
O ruchu ludowym pisał przywoływany w artykule Józef Szaflik – badacz historii wsi:
„Ruch ludowy od początku działalności podjął wiele wysiłków w celu przeobrażenia psychiki chłopa, uczynienia zeń w pełnym tego słowa znaczeniu obywatela, uczestniczącego świadomie w życiu politycznym i społecznym swej wsi, gminy, powiatu, kraju. Wymagało to długiej i ogromnej pracy uświadamiającej, wykorzenienia z mentalności chłopa szeregu nawyków i przyzwyczajeń, tkwiących w nim od wieków. Jednym z nich było rozbudzenie w chłopie poczucia własnej wartości i godności ludzkiej”.
Ruch ludowy dążył do uzyskania równych praw politycznych dla chłopów oraz budowania i umacniania państwowości polskiej. Działacze ruchu ludowego głosili, że „moc, bezpieczeństwo i trwałość Polski opierają się na związku ludu z państwem”. Ludowcy włączyli się w proces odbudowy państwa poprzez dążenia do zaktywizowania chłopstwa w uczestniczeniu w życiu politycznym i społecznym wsi, gminy, powiatów i kraju.
Działacze ludowi podejmowali wiele wysiłków, aby przeobrazić mentalność chłopów i uczynić z warstw chłopskich obywateli w pełnym tego słowa znaczeniu. Czynili to m. in. poprzez prasę ludową, która stała się narzędziem kształtowania postaw społeczeństwa i miejscem prezentacji poglądów działaczy.
Ludowcy pragnęli odbudowy państwa i obrony jego niezależnego bytu. W odezwach kierowanych do chłopów nawoływano do organizowania się oraz aktywnego udziału w budowaniu i umacnianiu państwowości polskiej. Działacze ludowi chcieli w swoich działaniach zapewnić chłopom rolę współgospodarza kraju i przeprowadzić reformy społeczno-polityczne, a przede wszystkim reformę rolną.
Przed wybuchem II wojny światowej wiejskie kobiety zaczęły dążyć do uczestniczenia w życiu społecznym i politycznym. Ludowcy w swoich działaniach także próbowali pozyskać przychylność kobiet. Na łamach „Gazety Kobiecej” – dodatku do „Woli Ludu” (organu PSL „Piast”) pisano:
„Kobieta czasów obecnych mając prawa wyborcze stała się równouprawnioną i w czasie głosowania decyduje o losach polskiej polityki parlamentarnej i państwowej. (…) Naszym hasłem – dobro Polski, a drogami do tego celu są: moralne i religijne wychowanie dzieci, stworzenie w domu pięknego ogniska rodzinnego i łagodzenie zaciekłych walk partyjnych poprzez wszczepianie w młodzież szlachetnych ambicji pracy twórczej, a usuwanie z dusz wszystkiego złego”.
Na przełomie 1938 i 1939 roku na łamach prasy przekonywano, aby kobiety brały czynny udział w wyborach samorządowych. Kobiety także podkreślały, że na wsiach jest ich ponad 50% i z tego tytułu powinny mieć swoje przedstawicielki w samorządach wiejskich. Nawoływano, aby ludowczynie czuwały nad wprowadzaniem kandydatek na listy do rad gromadzkich.
Pierwsza konferencja działaczek ludowych zorganizowana w Krakowie w marcu 1937 roku była dowodem na zwiększającą się świadomość kobiet w kwestiach społeczno-politycznych. Głównym tematem dyskusji była rola kobiet i ich udział w życiu politycznym.
Przywódcy ruchu ludowego patrzyli z aprobatą na ożywienie kobiet w ich chęciach udziału w życiu politycznym i społecznym kraju. Podkreślano, że kobieta stanowi o sile oddziaływania moralnego na młode pokolenie wsi. Kobiety zaczęły wkrótce działać nie tylko w ruchu ludowym, ale także w organizacjach społecznych i kulturalnych, angażowały się coraz bardziej w oświatę, a co za tym idzie w wychowanie młodego pokolenia.
Ludowcy zwykli podkreślać, że w chłopie żyje i odradza się naród, a państwo czerpie ze społeczeństw chłopskich swoje siły, bez chłopa nie ma i nie może być zdrowego narodu i silnego państwa, ponieważ chłop reprezentuje wartości, których nie wolno ukrywać, a powinno się je szanować i w odpowiedni sposób używać.
Zapraszamy do lektury artykułu Jolanty Załęczny pt. „O rząd chłopskich dusz w dwudziestoleciu międzywojennym”, zamieszczonego w wydanej przez NIKiDW publikacji Chłopi polscy na przestrzeni wieków. Stan badań i perspektywy badawcze.
Książka jest dostępna w sklepie internetowym wydawcy.
Oprac. Arkadiusz Olszewski na podst.
Artykułu Jolanty Załęczny: O rząd chłopskich dusz w dwudziestoleciu międzywojennym, w: Chłopi polscy na przestrzeni wieków. Stan badań i perspektywy badawcze, red. M. Wyżga i J. Załęczny, Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi, Wyd. Akademii Humanistycznej, Warszawa 2023
Fot: Prezes Stronnictwa Ludowego Wincenty Witos niesiony na rękach przez działaczy ruchu ludowego podczas uroczystości z okazji XXV – lecia jego działalności politycznej, 30 kwietnia 1933 r. Fot. NAC
